豫章故郡，洪都新府。星分翼轸，地接衡庐。襟三江而带五湖，控蛮荆而引瓯越。物华天宝，龙光射牛斗之墟；人杰地灵，徐孺下陈蕃之榻。雄州雾列，俊采星驰。台隍枕夷夏之交，宾主尽东南之美。都督阎公之雅望，棨戟遥临；宇文新州之懿范，襜帷暂驻。十旬休假，胜友如云；千里逢迎，高朋满座。腾蛟起凤，孟学士之词宗；紫电青霜，王将军之武库。家君作宰，路出名区；童子何知，躬逢胜饯。(豫章故郡 一作：南昌故郡)
时维九月，序属三秋。潦水尽而寒潭清，烟光凝而暮山紫。俨骖騑于上路，访风景于崇阿。临帝子之长洲，得仙人之旧馆。层峦耸翠，上出重霄；飞阁流丹，下临无地。鹤汀凫渚，穷岛屿之萦回；桂殿兰宫，即冈峦之体势。（层峦  一作：层台；即冈 一作：列冈；天人 一作：仙人）
披绣闼，俯雕甍，山原旷其盈视，川泽纡其骇瞩。闾阎扑地，钟鸣鼎食之家；舸舰迷津，青雀黄龙之舳。云销雨霁，彩彻区明。落霞与孤鹜齐飞，秋水共长天一色。渔舟唱晚，响穷彭蠡之滨，雁阵惊寒，声断衡阳之浦。(轴 通：舳；迷津 一作：弥津；云销雨霁，彩彻区明 一作：虹销雨霁，彩彻云衢)
遥襟甫畅，逸兴遄飞。爽籁发而清风生，纤歌凝而白云遏。睢园绿竹，气凌彭泽之樽；邺水朱华，光照临川之笔。四美具，二难并。穷睇眄于中天，极娱游于暇日。天高地迥，觉宇宙之无穷；兴尽悲来，识盈虚之有数。望长安于日下，目吴会于云间。地势极而南溟深，天柱高而北辰远。关山难越，谁悲失路之人；萍水相逢，尽是他乡之客。怀帝阍而不见，奉宣室以何年？(遥襟甫畅 一作：遥吟俯畅)
嗟乎！时运不齐，命途多舛。冯唐易老，李广难封。屈贾谊于长沙，非无圣主；窜梁鸿于海曲，岂乏明时？所赖君子见机，达人知命。老当益壮，宁移白首之心？穷且益坚，不坠青云之志。酌贪泉而觉爽，处涸辙以犹欢。北海虽赊，扶摇可接；东隅已逝，桑榆非晚。孟尝高洁，空余报国之情；阮籍猖狂，岂效穷途之哭！(见机 一作：安贫)
勃，三尺微命，一介书生。无路请缨，等终军之弱冠；有怀投笔，慕宗悫之长风。舍簪笏于百龄，奉晨昏于万里。非谢家之宝树，接孟氏之芳邻。他日趋庭，叨陪鲤对；今兹捧袂，喜托龙门。杨意不逢，抚凌云而自惜；钟期既遇，奏流水以何惭？
呜乎！胜地不常，盛筵难再；兰亭已矣，梓泽丘墟。临别赠言，幸承恩于伟饯；登高作赋，是所望于群公。敢竭鄙怀，恭疏短引；一言均赋，四韵俱成。请洒潘江，各倾陆海云尔：
滕王高阁临江渚，佩玉鸣鸾罢歌舞。
画栋朝飞南浦云，珠帘暮卷西山雨。
闲云潭影日悠悠，物换星移几度秋。
阁中帝子今何在？槛外长江空自流。

　　yù zhāng gù jun4 ，hóng dōu xīn fǔ 。xīng fèn yì zhěn ，dì jiē héng lú 。jīn sān jiāng ér dài wǔ hú ，kòng mán jīng ér yǐn ōu yuè 。wù huá tiān bǎo ，lóng guāng shè niú dòu zhī xū ；rén jié dì líng ，xú rú xià chén fān zhī tà 。xióng zhōu wù liè ，jun4 cǎi xīng chí 。tái huáng zhěn yí xià zhī jiāo ，bīn zhǔ jìn dōng nán zhī měi 。dōu dū yán gōng zhī yǎ wàng ，qǐ jǐ yáo lín ；yǔ wén xīn zhōu zhī yì fàn ，chān wéi zàn zhù 。shí xún xiū jiǎ ，shèng yǒu rú yún ；qiān lǐ féng yíng ，gāo péng mǎn zuò 。téng jiāo qǐ fèng ，mèng xué shì zhī cí zōng ；zǐ diàn qīng shuāng ，wáng jiāng jun1 zhī wǔ kù 。jiā jun1 zuò zǎi ，lù chū míng qū ；tóng zǐ hé zhī ，gōng féng shèng jiàn 。(yù zhāng gù jun4 yī zuò ：nán chāng gù jun4 )
shí wéi jiǔ yuè ，xù shǔ sān qiū 。liáo shuǐ jìn ér hán tán qīng ，yān guāng níng ér mù shān zǐ 。yǎn cān fēi yú shàng lù ，fǎng fēng jǐng yú chóng ā 。lín dì zǐ zhī zhǎng zhōu ，dé xiān rén zhī jiù guǎn 。céng luán sǒng cuì ，shàng chū zhòng xiāo ；fēi gé liú dān ，xià lín wú dì 。hè tīng fú zhǔ ，qióng dǎo yǔ zhī yíng huí ；guì diàn lán gōng ，jí gāng luán zhī tǐ shì 。（céng luán   yī zuò ：céng tái ；jí gāng yī zuò ：liè gāng ；tiān rén yī zuò ：xiān rén ）
pī xiù tà ，fǔ diāo méng ，shān yuán kuàng qí yíng shì ，chuān zé yū qí hài zhǔ 。lǘ yán pū dì ，zhōng míng dǐng shí zhī jiā ；gě jiàn mí jīn ，qīng què huáng lóng zhī zhú 。yún xiāo yǔ jì ，cǎi chè qū míng 。luò xiá yǔ gū wù qí fēi ，qiū shuǐ gòng zhǎng tiān yī sè 。yú zhōu chàng wǎn ，xiǎng qióng péng lí zhī bīn ，yàn zhèn jīng hán ，shēng duàn héng yáng zhī pǔ 。(zhóu tōng ：zhú ；mí jīn yī zuò ：mí jīn ；yún xiāo yǔ jì ，cǎi chè qū míng yī zuò ：hóng xiāo yǔ jì ，cǎi chè yún qú )
yáo jīn fǔ chàng ，yì xìng chuán fēi 。shuǎng lài fā ér qīng fēng shēng ，xiān gē níng ér bái yún è 。suī yuán lǜ zhú ，qì líng péng zé zhī zūn ；yè shuǐ zhū huá ，guāng zhào lín chuān zhī bǐ 。sì měi jù ，èr nán bìng 。qióng dì miǎn yú zhōng tiān ，jí yú yóu yú xiá rì 。tiān gāo dì jiǒng ，jiào yǔ zhòu zhī wú qióng ；xìng jìn bēi lái ，shí yíng xū zhī yǒu shù 。wàng zhǎng ān yú rì xià ，mù wú huì yú yún jiān 。dì shì jí ér nán míng shēn ，tiān zhù gāo ér běi chén yuǎn 。guān shān nán yuè ，shuí bēi shī lù zhī rén ；píng shuǐ xiàng féng ，jìn shì tā xiāng zhī kè 。huái dì hūn ér bú jiàn ，fèng xuān shì yǐ hé nián ？(yáo jīn fǔ chàng yī zuò ：yáo yín fǔ chàng )
jiē hū ！shí yùn bú qí ，mìng tú duō chuǎn 。féng táng yì lǎo ，lǐ guǎng nán fēng 。qū jiǎ yì yú zhǎng shā ，fēi wú shèng zhǔ ；cuàn liáng hóng yú hǎi qǔ ，qǐ fá míng shí ？suǒ lài jun1 zǐ jiàn jī ，dá rén zhī mìng 。lǎo dāng yì zhuàng ，níng yí bái shǒu zhī xīn ？qióng qiě yì jiān ，bú zhuì qīng yún zhī zhì 。zhuó tān quán ér jiào shuǎng ，chù hé zhé yǐ yóu huān 。běi hǎi suī shē ，fú yáo kě jiē ；dōng yú yǐ shì ，sāng yú fēi wǎn 。mèng cháng gāo jié ，kōng yú bào guó zhī qíng ；ruǎn jí chāng kuáng ，qǐ xiào qióng tú zhī kū ！(jiàn jī yī zuò ：ān pín )
bó ，sān chǐ wēi mìng ，yī jiè shū shēng 。wú lù qǐng yīng ，děng zhōng jun1 zhī ruò guàn ；yǒu huái tóu bǐ ，mù zōng què zhī zhǎng fēng 。shě zān hù yú bǎi líng ，fèng chén hūn yú wàn lǐ 。fēi xiè jiā zhī bǎo shù ，jiē mèng shì zhī fāng lín 。tā rì qū tíng ，dāo péi lǐ duì ；jīn zī pěng mèi ，xǐ tuō lóng mén 。yáng yì bú féng ，fǔ líng yún ér zì xī ；zhōng qī jì yù ，zòu liú shuǐ yǐ hé cán ？
wū hū ！shèng dì bú cháng ，shèng yàn nán zài ；lán tíng yǐ yǐ ，zǐ zé qiū xū 。lín bié zèng yán ，xìng chéng ēn yú wěi jiàn ；dēng gāo zuò fù ，shì suǒ wàng yú qún gōng 。gǎn jié bǐ huái ，gōng shū duǎn yǐn ；yī yán jun1 fù ，sì yùn jù chéng 。qǐng sǎ pān jiāng ，gè qīng lù hǎi yún ěr ：
téng wáng gāo gé lín jiāng zhǔ ，pèi yù míng luán bà gē wǔ 。
huà dòng cháo fēi nán pǔ yún ，zhū lián mù juàn xī shān yǔ 。
xián yún tán yǐng rì yōu yōu ，wù huàn xīng yí jǐ dù qiū 。
gé zhōng dì zǐ jīn hé zài ？kǎn wài zhǎng jiāng kōng zì liú 。

余家贫，耕植不足以自给。幼稚盈室，瓶无储粟，生生所资，未见其术。亲故多劝余为长吏，脱然有怀，求之靡途。会有四方之事，诸侯以惠爱为德，家叔以余贫苦，遂见用于小邑。于时风波未静，心惮远役，彭泽去家百里，公田之利，足以为酒。故便求之。及少日，眷然有归欤之情。何则？质性自然，非矫厉所得。饥冻虽切，违己交病。尝从人事，皆口腹自役。于是怅然慷慨，深愧平生之志。犹望一稔，当敛裳宵逝。寻程氏妹丧于武昌，情在骏奔，自免去职。仲秋至冬，在官八十余日。因事顺心，命篇曰《归去来兮》。乙巳岁十一月也。

归去来兮，田园将芜胡不归？既自以心为形役，奚惆怅而独悲？悟已往之不谏，知来者之可追。实迷途其未远，觉今是而昨非。舟遥遥以轻飏，风飘飘而吹衣。问征夫以前路，恨晨光之熹微。
乃瞻衡宇，载欣载奔。僮仆欢迎，稚子候门。三径就荒，松菊犹存。携幼入室，有酒盈樽。引壶觞以自酌，眄庭柯以怡颜。倚南窗以寄傲，审容膝之易安。园日涉以成趣，门虽设而常关。策扶老以流憩，时矫首而遐观。云无心以出岫，鸟倦飞而知还。景翳翳以将入，抚孤松而盘桓。
归去来兮，请息交以绝游。世与我而相违，复驾言兮焉求？悦亲戚之情话，乐琴书以消忧。农人告余以春及，将有事于西畴。或命巾车，或棹孤舟。既窈窕以寻壑，亦崎岖而经丘。木欣欣以向荣，泉涓涓而始流。善万物之得时，感吾生之行休。
已矣乎！寓形宇内复几时？曷不委心任去留？胡为乎遑遑欲何之？富贵非吾愿，帝乡不可期。怀良辰以孤往，或植杖而耘耔。登东皋以舒啸，临清流而赋诗。聊乘化以归尽，乐夫天命复奚疑！

yú jiā pín ，gēng zhí bú zú yǐ zì gěi 。yòu zhì yíng shì ，píng wú chǔ sù ，shēng shēng suǒ zī ，wèi jiàn qí shù 。qīn gù duō quàn yú wéi zhǎng lì ，tuō rán yǒu huái ，qiú zhī mí tú 。huì yǒu sì fāng zhī shì ，zhū hóu yǐ huì ài wéi dé ，jiā shū yǐ yú pín kǔ ，suí jiàn yòng yú xiǎo yì 。yú shí fēng bō wèi jìng ，xīn dàn yuǎn yì ，péng zé qù jiā bǎi lǐ ，gōng tián zhī lì ，zú yǐ wéi jiǔ 。gù biàn qiú zhī 。jí shǎo rì ，juàn rán yǒu guī yú zhī qíng 。hé zé ？zhì xìng zì rán ，fēi jiǎo lì suǒ dé 。jī dòng suī qiē ，wéi jǐ jiāo bìng 。cháng cóng rén shì ，jiē kǒu fù zì yì 。yú shì chàng rán kāng kǎi ，shēn kuì píng shēng zhī zhì 。yóu wàng yī rěn ，dāng liǎn shang xiāo shì 。xún chéng shì mèi sàng yú wǔ chāng ，qíng zài jun4 bēn ，zì miǎn qù zhí 。zhòng qiū zhì dōng ，zài guān bā shí yú rì 。yīn shì shùn xīn ，mìng piān yuē 《guī qù lái xī 》。yǐ sì suì shí yī yuè yě 。

guī qù lái xī ，tián yuán jiāng wú hú bú guī ？jì zì yǐ xīn wéi xíng yì ，xī chóu chàng ér dú bēi ？wù yǐ wǎng zhī bú jiàn ，zhī lái zhě zhī kě zhuī 。shí mí tú qí wèi yuǎn ，jiào jīn shì ér zuó fēi 。zhōu yáo yáo yǐ qīng yáng ，fēng piāo piāo ér chuī yī 。wèn zhēng fū yǐ qián lù ，hèn chén guāng zhī xī wēi 。
nǎi zhān héng yǔ ，zǎi xīn zǎi bēn 。tóng pú huān yíng ，zhì zǐ hòu mén 。sān jìng jiù huāng ，sōng jú yóu cún 。xié yòu rù shì ，yǒu jiǔ yíng zūn 。yǐn hú shāng yǐ zì zhuó ，miǎn tíng kē yǐ yí yán 。yǐ nán chuāng yǐ jì ào ，shěn róng xī zhī yì ān 。yuán rì shè yǐ chéng qù ，mén suī shè ér cháng guān 。cè fú lǎo yǐ liú qì ，shí jiǎo shǒu ér xiá guān 。yún wú xīn yǐ chū xiù ，niǎo juàn fēi ér zhī hái 。jǐng yì yì yǐ jiāng rù ，fǔ gū sōng ér pán huán 。
guī qù lái xī ，qǐng xī jiāo yǐ jué yóu 。shì yǔ wǒ ér xiàng wéi ，fù jià yán xī yān qiú ？yuè qīn qī zhī qíng huà ，lè qín shū yǐ xiāo yōu 。nóng rén gào yú yǐ chūn jí ，jiāng yǒu shì yú xī chóu 。huò mìng jīn chē ，huò zhào gū zhōu 。jì yǎo tiǎo yǐ xún hè ，yì qí qū ér jīng qiū 。mù xīn xīn yǐ xiàng róng ，quán juān juān ér shǐ liú 。shàn wàn wù zhī dé shí ，gǎn wú shēng zhī háng xiū 。
yǐ yǐ hū ！yù xíng yǔ nèi fù jǐ shí ？hé bú wěi xīn rèn qù liú ？hú wéi hū huáng huáng yù hé zhī ？fù guì fēi wú yuàn ，dì xiāng bú kě qī 。huái liáng chén yǐ gū wǎng ，huò zhí zhàng ér yún zǐ 。dēng dōng gāo yǐ shū xiào ，lín qīng liú ér fù shī 。liáo chéng huà yǐ guī jìn ，lè fū tiān mìng fù xī yí ！

臣密言：臣以险衅，夙遭闵凶。生孩六月，慈父见背；行年四岁，舅夺母志。祖母刘悯臣孤弱，躬亲抚养。臣少多疾病，九岁不行，零丁孤苦，至于成立。既无伯叔，终鲜兄弟，门衰祚薄，晚有儿息。外无期功强近之亲，内无应门五尺之僮，茕茕孑立，形影相吊。而刘夙婴疾病，常在床蓐，臣侍汤药，未曾废离。(愍 同：悯)

逮奉圣朝，沐浴清化。前太守臣逵察臣孝廉；后刺史臣荣举臣秀才。臣以供养无主，辞不赴命。诏书特下，拜臣郎中，寻蒙国恩，除臣洗马。猥以微贱，当侍东宫，非臣陨首所能上报。臣具以表闻，辞不就职。诏书切峻，责臣逋慢；郡县逼迫，催臣上道；州司临门，急于星火。臣欲奉诏奔驰，则刘病日笃，欲苟顺私情，则告诉不许。臣之进退，实为狼狈。

伏惟圣朝以孝治天下，凡在故老，犹蒙矜育，况臣孤苦，特为尤甚。且臣少仕伪朝，历职郎署，本图宦达，不矜名节。今臣亡国贱俘，至微至陋，过蒙拔擢，宠命优渥，岂敢盘桓，有所希冀！但以刘日薄西山，气息奄奄，人命危浅，朝不虑夕。臣无祖母，无以至今日，祖母无臣，无以终余年。母孙二人，更相为命，是以区区不能废远。

臣密今年四十有四，祖母今年九十有六，是臣尽节于陛下之日长，报养刘之日短也。乌鸟私情，愿乞终养。臣之辛苦，非独蜀之人士及二州牧伯所见明知，皇天后土，实所共鉴。愿陛下矜悯愚诚，听臣微志，庶刘侥幸，保卒余年。臣生当陨首，死当结草。臣不胜犬马怖惧之情，谨拜表以闻。(祖母 一作：祖母刘)

chén mì yán ：chén yǐ xiǎn xìn ，sù zāo mǐn xiōng 。shēng hái liù yuè ，cí fù jiàn bèi ；háng nián sì suì ，jiù duó mǔ zhì 。zǔ mǔ liú mǐn chén gū ruò ，gōng qīn fǔ yǎng 。chén shǎo duō jí bìng ，jiǔ suì bú háng ，líng dīng gū kǔ ，zhì yú chéng lì 。jì wú bó shū ，zhōng xiān xiōng dì ，mén shuāi zuò báo ，wǎn yǒu ér xī 。wài wú qī gōng qiáng jìn zhī qīn ，nèi wú yīng mén wǔ chǐ zhī tóng ，qióng qióng jié lì ，xíng yǐng xiàng diào 。ér liú sù yīng jí bìng ，cháng zài chuáng rù ，chén shì tāng yào ，wèi céng fèi lí 。(mǐn tóng ：mǐn )

dǎi fèng shèng cháo ，mù yù qīng huà 。qián tài shǒu chén kuí chá chén xiào lián ；hòu cì shǐ chén róng jǔ chén xiù cái 。chén yǐ gòng yǎng wú zhǔ ，cí bú fù mìng 。zhào shū tè xià ，bài chén láng zhōng ，xún méng guó ēn ，chú chén xǐ mǎ 。wěi yǐ wēi jiàn ，dāng shì dōng gōng ，fēi chén yǔn shǒu suǒ néng shàng bào 。chén jù yǐ biǎo wén ，cí bú jiù zhí 。zhào shū qiē jun4 ，zé chén bū màn ；jun4 xiàn bī pò ，cuī chén shàng dào ；zhōu sī lín mén ，jí yú xīng huǒ 。chén yù fèng zhào bēn chí ，zé liú bìng rì dǔ ，yù gǒu shùn sī qíng ，zé gào sù bú xǔ 。chén zhī jìn tuì ，shí wéi láng bèi 。

fú wéi shèng cháo yǐ xiào zhì tiān xià ，fán zài gù lǎo ，yóu méng jīn yù ，kuàng chén gū kǔ ，tè wéi yóu shèn 。qiě chén shǎo shì wěi cháo ，lì zhí láng shǔ ，běn tú huàn dá ，bú jīn míng jiē 。jīn chén wáng guó jiàn fú ，zhì wēi zhì lòu ，guò méng bá zhuó ，chǒng mìng yōu wò ，qǐ gǎn pán huán ，yǒu suǒ xī jì ！dàn yǐ liú rì báo xī shān ，qì xī yǎn yǎn ，rén mìng wēi qiǎn ，cháo bú lǜ xī 。chén wú zǔ mǔ ，wú yǐ zhì jīn rì ，zǔ mǔ wú chén ，wú yǐ zhōng yú nián 。mǔ sūn èr rén ，gèng xiàng wéi mìng ，shì yǐ qū qū bú néng fèi yuǎn 。

chén mì jīn nián sì shí yǒu sì ，zǔ mǔ jīn nián jiǔ shí yǒu liù ，shì chén jìn jiē yú bì xià zhī rì zhǎng ，bào yǎng liú zhī rì duǎn yě 。wū niǎo sī qíng ，yuàn qǐ zhōng yǎng 。chén zhī xīn kǔ ，fēi dú shǔ zhī rén shì jí èr zhōu mù bó suǒ jiàn míng zhī ，huáng tiān hòu tǔ ，shí suǒ gòng jiàn 。yuàn bì xià jīn mǐn yú chéng ，tīng chén wēi zhì ，shù liú yáo xìng ，bǎo zú yú nián 。chén shēng dāng yǔn shǒu ，sǐ dāng jié cǎo 。chén bú shèng quǎn mǎ bù jù zhī qíng ，jǐn bài biǎo yǐ wén 。(zǔ mǔ yī zuò ：zǔ mǔ liú )

古之学者必有师。师者，所以传道受业解惑也。人非生而知之者，孰能无惑？惑而不从师，其为惑也，终不解矣。生乎吾前，其闻道也固先乎吾，吾从而师之；生乎吾后，其闻道也亦先乎吾，吾从而师之。吾师道也，夫庸知其年之先后生于吾乎？是故无贵无贱，无长无少，道之所存，师之所存也。

嗟乎！师道之不传也久矣！欲人之无惑也难矣！古之圣人，其出人也远矣，犹且从师而问焉；今之众人，其下圣人也亦远矣，而耻学于师。是故圣益圣，愚益愚。圣人之所以为圣，愚人之所以为愚，其皆出于此乎？爱其子，择师而教之；于其身也，则耻师焉，惑矣。彼童子之师，授之书而习其句读者，非吾所谓传其道解其惑者也。句读之不知，惑之不解，或师焉，或不焉，小学而大遗，吾未见其明也。巫医乐师百工之人，不耻相师。士大夫之族，曰师曰弟子云者，则群聚而笑之。问之，则曰：“彼与彼年相若也，道相似也。位卑则足羞，官盛则近谀。”呜呼！师道之不复可知矣。巫医乐师百工之人，君子不齿，今其智乃反不能及，其可怪也欤！

圣人无常师。孔子师郯子、苌弘、师襄、老聃。郯子之徒，其贤不及孔子。孔子曰：三人行，则必有我师。是故弟子不必不如师，师不必贤于弟子，闻道有先后，术业有专攻，如是而已。

李氏子蟠，年十七，好古文，六艺经传皆通习之，不拘于时，学于余。余嘉其能行古道，作师说以贻之。

gǔ zhī xué zhě bì yǒu shī 。shī zhě ，suǒ yǐ chuán dào shòu yè jiě huò yě 。rén fēi shēng ér zhī zhī zhě ，shú néng wú huò ？huò ér bú cóng shī ，qí wéi huò yě ，zhōng bú jiě yǐ 。shēng hū wú qián ，qí wén dào yě gù xiān hū wú ，wú cóng ér shī zhī ；shēng hū wú hòu ，qí wén dào yě yì xiān hū wú ，wú cóng ér shī zhī 。wú shī dào yě ，fū yōng zhī qí nián zhī xiān hòu shēng yú wú hū ？shì gù wú guì wú jiàn ，wú zhǎng wú shǎo ，dào zhī suǒ cún ，shī zhī suǒ cún yě 。

jiē hū ！shī dào zhī bú chuán yě jiǔ yǐ ！yù rén zhī wú huò yě nán yǐ ！gǔ zhī shèng rén ，qí chū rén yě yuǎn yǐ ，yóu qiě cóng shī ér wèn yān ；jīn zhī zhòng rén ，qí xià shèng rén yě yì yuǎn yǐ ，ér chǐ xué yú shī 。shì gù shèng yì shèng ，yú yì yú 。shèng rén zhī suǒ yǐ wéi shèng ，yú rén zhī suǒ yǐ wéi yú ，qí jiē chū yú cǐ hū ？ài qí zǐ ，zé shī ér jiāo zhī ；yú qí shēn yě ，zé chǐ shī yān ，huò yǐ 。bǐ tóng zǐ zhī shī ，shòu zhī shū ér xí qí jù dú zhě ，fēi wú suǒ wèi chuán qí dào jiě qí huò zhě yě 。jù dú zhī bú zhī ，huò zhī bú jiě ，huò shī yān ，huò bú yān ，xiǎo xué ér dà yí ，wú wèi jiàn qí míng yě 。wū yī lè shī bǎi gōng zhī rén ，bú chǐ xiàng shī 。shì dà fū zhī zú ，yuē shī yuē dì zǐ yún zhě ，zé qún jù ér xiào zhī 。wèn zhī ，zé yuē ：“bǐ yǔ bǐ nián xiàng ruò yě ，dào xiàng sì yě 。wèi bēi zé zú xiū ，guān shèng zé jìn yú 。”wū hū ！shī dào zhī bú fù kě zhī yǐ 。wū yī lè shī bǎi gōng zhī rén ，jun1 zǐ bú chǐ ，jīn qí zhì nǎi fǎn bú néng jí ，qí kě guài yě yú ！

shèng rén wú cháng shī 。kǒng zǐ shī tán zǐ 、cháng hóng 、shī xiāng 、lǎo dān 。tán zǐ zhī tú ，qí xián bú jí kǒng zǐ 。kǒng zǐ yuē ：sān rén háng ，zé bì yǒu wǒ shī 。shì gù dì zǐ bú bì bú rú shī ，shī bú bì xián yú dì zǐ ，wén dào yǒu xiān hòu ，shù yè yǒu zhuān gōng ，rú shì ér yǐ 。

lǐ shì zǐ pán ，nián shí qī ，hǎo gǔ wén ，liù yì jīng chuán jiē tōng xí zhī ，bú jū yú shí ，xué yú yú 。yú jiā qí néng háng gǔ dào ，zuò shī shuō yǐ yí zhī 。

上篇
秦孝公据崤函之固，拥雍州之地，君臣固守以窥周室，有席卷天下，包举宇内，囊括四海之意，并吞八荒之心。当是时也，商君佐之，内立法度，务耕织，修守战之具；外连衡而斗诸侯。于是秦人拱手而取西河之外。
孝公既没，惠文、武、昭襄蒙故业，因遗策，南取汉中，西举巴、蜀，东割膏腴之地，北收要害之郡。诸侯恐惧，会盟而谋弱秦，不爱珍器重宝肥饶之地，以致天下之士，合从缔交，相与为一。当此之时，齐有孟尝，赵有平原，楚有春申，魏有信陵。此四君者，皆明智而忠信，宽厚而爱人，尊贤而重士，约从离衡，兼韩、魏、燕、楚、齐、赵、宋、卫、中山之众。于是六国之士，有宁越、徐尚、苏秦、杜赫之属为之谋，齐明、周最、陈轸、召滑、楼缓、翟景、苏厉、乐毅之徒通其意，吴起、孙膑、带佗、倪良、王廖、田忌、廉颇、赵奢之伦制其兵。尝以十倍之地，百万之众，叩关而攻秦。秦人开关延敌，九国之师，逡巡而不敢进。秦无亡矢遗镞之费，而天下诸侯已困矣。于是从散约败，争割地而赂秦。秦有余力而制其弊，追亡逐北，伏尸百万，流血漂橹。因利乘便，宰割天下，分裂山河。强国请服，弱国入朝。延及孝文王、庄襄王，享国之日浅，国家无事。
及至始皇，奋六世之余烈，振长策而御宇内，吞二周而亡诸侯，履至尊而制六合，执敲扑而鞭笞天下，威振四海。南取百越之地，以为桂林、象郡；百越之君，俯首系颈，委命下吏。乃使蒙恬北筑长城而守藩篱，却匈奴七百余里。胡人不敢南下而牧马，士不敢弯弓而报怨。于是废先王之道，焚百家之言，以愚黔首；隳名城，杀豪杰，收天下之兵，聚之咸阳，销锋镝，铸以为金人十二，以弱天下之民。然后践华为城，因河为池，据亿丈之城，临不测之渊，以为固。良将劲弩守要害之处，信臣精卒陈利兵而谁何。天下已定，始皇之心，自以为关中之固，金城千里，子孙帝王万世之业也。
始皇既没，余威震于殊俗。然陈涉瓮牖绳枢之子，氓隶之人，而迁徙之徒也；才能不及中人，非有仲尼、墨翟之贤，陶朱、猗顿之富；蹑足行伍之间，而倔起阡陌之中，率疲弊之卒，将数百之众，转而攻秦，斩木为兵，揭竿为旗，天下云集响应，赢粮而景从。山东豪俊遂并起而亡秦族矣。
且夫天下非小弱也，雍州之地，崤函之固，自若也。陈涉之位，非尊于齐、楚、燕、赵、韩、魏、宋、卫、中山之君也；锄耰棘矜，非铦于钩戟长铩也；谪戍之众，非抗于九国之师也；深谋远虑，行军用兵之道，非及向时之士也。然而成败异变，功业相反，何也?试使山东之国与陈涉度长絜大，比权量力，则不可同年而语矣。然秦以区区之地，致万乘之势，序八州而朝同列，百有余年矣；然后以六合为家，崤函为宫；一夫作难而七庙隳，身死人手，为天下笑者，何也？仁义不施而攻守之势异也。

中篇
秦灭周祀，并海内，兼诸侯，南面称帝，以养四海。天下之士，斐然向风。若是，何也？曰：近古之无王者久矣。周室卑微，五霸既灭，令不行于天下。是以诸侯力政，强凌弱，众暴寡，兵革不休，士民罢弊。今秦南面而王天下，是上有天子也。既元元之民冀得安其性命，莫不虚心而仰上。当此之时，专威定功，安危之本，在于此矣。
秦王怀贪鄙之心，行自奋之智，不信功臣，不亲士民，废王道而立私爱，焚文书而酷刑法，先诈力而后仁义，以暴虐为天下始。夫兼并者高诈力，安危者贵顺权，此言取与守不同术也。秦离战国而王天下，其道不易，其政不改，是其所以取之守之者无异也。孤独而有之，故其亡可立而待也。借使秦王论上世之事，并殷、周之迹，以制御其政，后虽有淫骄之主，犹未有倾危之患也。故三王之建天下，名号显美，功业长久。
今秦二世立，天下莫不引领而观其政。夫寒者利裋褐，而饥者甘糟糠。天下嚣嚣，新主之资也。此言劳民之易为仁也。向使二世有庸主之行而任忠贤，臣主一心而忧海内之患，缟素而正先帝之过；裂地分民以封功臣之后，建国立君以礼天下；虚囹圄而免刑戮，去收孥污秽之罪，使各反其乡里；发仓廪，散财币，以振孤独穷困之士；轻赋少事，以佐百姓之急；约法省刑，以持其后，使天下之人皆得自新，更节修行，各慎其身；塞万民之望，而以盛德与天下，天下息矣。即四海之内皆欢然各自安乐其处，惟恐有变。虽有狡害之民，无离上之心，则不轨之臣无以饰其智，而暴乱之奸弭矣。
二世不行此术，而重以无道：坏宗庙与民，更始作阿房之宫；繁刑严诛，吏治刻深；赏罚不当，赋敛无度。天下多事，吏不能纪；百姓困穷，而主不收恤。然后奸伪并起，而上下相遁；蒙罪者众，刑戮相望于道，而天下苦之。自群卿以下至于众庶，人怀自危之心，亲处穷苦之实，咸不安其位，故易动也。是以陈涉不用汤、武之贤，不借公侯之尊，奋臂于大泽，而天下响应者，其民危也。
故先王者，见终始不变，知存亡之由。是以牧民之道，务在安之而已矣。下虽有逆行之臣，必无响应之助。故曰：“安民可与为义，而危民易与为非”，此之谓也。贵为天子，富有四海，身在于戮者，正之非也。是二世之过也。

下篇
秦兼诸侯山东三十余郡，脩津关，据险塞，缮甲兵而守之。然陈涉率散乱之众数百，奋臂大呼，不用弓戟之兵，鉏耰白梃，望屋而食，横行天下。秦人阻险不守，关梁不闭，长戟不刺，强弩不射。楚师深入，战于鸿门，曾无藩篱之难。于是山东诸侯并起，豪俊相立。秦使章邯将而东征，章邯因其三军之众，要市于外，以谋其上。群臣之不相信，可见于此矣。子婴立，遂不悟。借使子婴有庸主之材而仅得中佐，山东虽乱，三秦之地可全而有，宗庙之祀宜未绝也。
秦地被山带河以为固，四塞之国也。自缪公以来至于秦王二十余君，常为诸侯雄。此岂世贤哉？其势居然也。且天下尝同心并力攻秦矣，然困于险阻而不能进者，岂勇力智慧不足哉？形不利、势不便也。秦虽小邑，伐并大城，得阨塞而守之。诸侯起于匹夫，以利会，非有素王之行也。其交未亲，其民未附，名曰亡秦，其实利之也。彼见秦阻之难犯，必退师。案土息民以待其弊，收弱扶罢以令大国之君，不患不得意于海内。贵为天子，富有四海，而身为禽者，救败非也。
秦王足己而不问，遂过而不变。二世受之，因而不改，暴虐以重祸。子婴孤立无亲，危弱无辅。三主之惑，终身不悟，亡不亦宜乎？当此时也，也非无深谋远虑知化之士也，然所以不敢尽忠指过者，秦俗多忌讳之禁也，——忠言未卒于口而身糜没矣。故使天下之士倾耳而听，重足而立，阖口而不言。是以三主失道，而忠臣不谏，智士不谋也。天下已乱，奸不上闻，岂不悲哉！先王知壅蔽之伤国也，故置公卿、大夫、士，以饰法设刑而天下治。其强也，禁暴诛乱而天下服；其弱也，王霸征而诸侯从；其削也，内守外附而社稷存。故秦之盛也，繁法严刑而天下震；及其衰也，百姓怨而海内叛矣。故周王序得其道，千余载不绝；秦本末并失，故不能长。由是观之，安危之统相去远矣。
鄙谚曰：“前事之不忘，后事之师也。”是以君子为国，观之上古，验之当世，参之人事，察盛衰之理，审权势之宜，去就有序，变化因时，故旷日长久而社稷安矣。

shàng piān
qín xiào gōng jù xiáo hán zhī gù ，yōng yōng zhōu zhī dì ，jun1 chén gù shǒu yǐ kuī zhōu shì ，yǒu xí juàn tiān xià ，bāo jǔ yǔ nèi ，náng kuò sì hǎi zhī yì ，bìng tūn bā huāng zhī xīn 。dāng shì shí yě ，shāng jun1 zuǒ zhī ，nèi lì fǎ dù ，wù gēng zhī ，xiū shǒu zhàn zhī jù ；wài lián héng ér dòu zhū hóu 。yú shì qín rén gǒng shǒu ér qǔ xī hé zhī wài 。
xiào gōng jì méi ，huì wén 、wǔ 、zhāo xiāng méng gù yè ，yīn yí cè ，nán qǔ hàn zhōng ，xī jǔ bā 、shǔ ，dōng gē gāo yú zhī dì ，běi shōu yào hài zhī jun4 。zhū hóu kǒng jù ，huì méng ér móu ruò qín ，bú ài zhēn qì zhòng bǎo féi ráo zhī dì ，yǐ zhì tiān xià zhī shì ，hé cóng dì jiāo ，xiàng yǔ wéi yī 。dāng cǐ zhī shí ，qí yǒu mèng cháng ，zhào yǒu píng yuán ，chǔ yǒu chūn shēn ，wèi yǒu xìn líng 。cǐ sì jun1 zhě ，jiē míng zhì ér zhōng xìn ，kuān hòu ér ài rén ，zūn xián ér zhòng shì ，yuē cóng lí héng ，jiān hán 、wèi 、yàn 、chǔ 、qí 、zhào 、sòng 、wèi 、zhōng shān zhī zhòng 。yú shì liù guó zhī shì ，yǒu níng yuè 、xú shàng 、sū qín 、dù hè zhī shǔ wéi zhī móu ，qí míng 、zhōu zuì 、chén zhěn 、zhào huá 、lóu huǎn 、zhái jǐng 、sū lì 、lè yì zhī tú tōng qí yì ，wú qǐ 、sūn bìn 、dài tuó 、ní liáng 、wáng liào 、tián jì 、lián pō 、zhào shē zhī lún zhì qí bīng 。cháng yǐ shí bèi zhī dì ，bǎi wàn zhī zhòng ，kòu guān ér gōng qín 。qín rén kāi guān yán dí ，jiǔ guó zhī shī ，qūn xún ér bú gǎn jìn 。qín wú wáng shǐ yí zú zhī fèi ，ér tiān xià zhū hóu yǐ kùn yǐ 。yú shì cóng sàn yuē bài ，zhēng gē dì ér lù qín 。qín yǒu yú lì ér zhì qí bì ，zhuī wáng zhú běi ，fú shī bǎi wàn ，liú xuè piāo lǔ 。yīn lì chéng biàn ，zǎi gē tiān xià ，fèn liè shān hé 。qiáng guó qǐng fú ，ruò guó rù cháo 。yán jí xiào wén wáng 、zhuāng xiāng wáng ，xiǎng guó zhī rì qiǎn ，guó jiā wú shì 。
jí zhì shǐ huáng ，fèn liù shì zhī yú liè ，zhèn zhǎng cè ér yù yǔ nèi ，tūn èr zhōu ér wáng zhū hóu ，lǚ zhì zūn ér zhì liù hé ，zhí qiāo pū ér biān chī tiān xià ，wēi zhèn sì hǎi 。nán qǔ bǎi yuè zhī dì ，yǐ wéi guì lín 、xiàng jun4 ；bǎi yuè zhī jun1 ，fǔ shǒu xì jǐng ，wěi mìng xià lì 。nǎi shǐ méng tián běi zhù zhǎng chéng ér shǒu fān lí ，què xiōng nú qī bǎi yú lǐ 。hú rén bú gǎn nán xià ér mù mǎ ，shì bú gǎn wān gōng ér bào yuàn 。yú shì fèi xiān wáng zhī dào ，fén bǎi jiā zhī yán ，yǐ yú qián shǒu ；huī míng chéng ，shā háo jié ，shōu tiān xià zhī bīng ，jù zhī xián yáng ，xiāo fēng dí ，zhù yǐ wéi jīn rén shí èr ，yǐ ruò tiān xià zhī mín 。rán hòu jiàn huá wéi chéng ，yīn hé wéi chí ，jù yì zhàng zhī chéng ，lín bú cè zhī yuān ，yǐ wéi gù 。liáng jiāng jìn nǔ shǒu yào hài zhī chù ，xìn chén jīng zú chén lì bīng ér shuí hé 。tiān xià yǐ dìng ，shǐ huáng zhī xīn ，zì yǐ wéi guān zhōng zhī gù ，jīn chéng qiān lǐ ，zǐ sūn dì wáng wàn shì zhī yè yě 。
shǐ huáng jì méi ，yú wēi zhèn yú shū sú 。rán chén shè wèng yǒu shéng shū zhī zǐ ，máng lì zhī rén ，ér qiān xǐ zhī tú yě ；cái néng bú jí zhōng rén ，fēi yǒu zhòng ní 、mò zhái zhī xián ，táo zhū 、yī dùn zhī fù ；niè zú háng wǔ zhī jiān ，ér juè qǐ qiān mò zhī zhōng ，lǜ pí bì zhī zú ，jiāng shù bǎi zhī zhòng ，zhuǎn ér gōng qín ，zhǎn mù wéi bīng ，jiē gān wéi qí ，tiān xià yún jí xiǎng yīng ，yíng liáng ér jǐng cóng 。shān dōng háo jun4 suí bìng qǐ ér wáng qín zú yǐ 。
qiě fū tiān xià fēi xiǎo ruò yě ，yōng zhōu zhī dì ，xiáo hán zhī gù ，zì ruò yě 。chén shè zhī wèi ，fēi zūn yú qí 、chǔ 、yàn 、zhào 、hán 、wèi 、sòng 、wèi 、zhōng shān zhī jun1 yě ；chú yōu jí jīn ，fēi tiǎn yú gōu jǐ zhǎng shā yě ；zhé shù zhī zhòng ，fēi kàng yú jiǔ guó zhī shī yě ；shēn móu yuǎn lǜ ，háng jun1 yòng bīng zhī dào ，fēi jí xiàng shí zhī shì yě 。rán ér chéng bài yì biàn ，gōng yè xiàng fǎn ，hé yě ?shì shǐ shān dōng zhī guó yǔ chén shè dù zhǎng jié dà ，bǐ quán liàng lì ，zé bú kě tóng nián ér yǔ yǐ 。rán qín yǐ qū qū zhī dì ，zhì wàn chéng zhī shì ，xù bā zhōu ér cháo tóng liè ，bǎi yǒu yú nián yǐ ；rán hòu yǐ liù hé wéi jiā ，xiáo hán wéi gōng ；yī fū zuò nán ér qī miào huī ，shēn sǐ rén shǒu ，wéi tiān xià xiào zhě ，hé yě ？rén yì bú shī ér gōng shǒu zhī shì yì yě 。

zhōng piān
qín miè zhōu sì ，bìng hǎi nèi ，jiān zhū hóu ，nán miàn chēng dì ，yǐ yǎng sì hǎi 。tiān xià zhī shì ，fěi rán xiàng fēng 。ruò shì ，hé yě ？yuē ：jìn gǔ zhī wú wáng zhě jiǔ yǐ 。zhōu shì bēi wēi ，wǔ bà jì miè ，lìng bú háng yú tiān xià 。shì yǐ zhū hóu lì zhèng ，qiáng líng ruò ，zhòng bào guǎ ，bīng gé bú xiū ，shì mín bà bì 。jīn qín nán miàn ér wáng tiān xià ，shì shàng yǒu tiān zǐ yě 。jì yuán yuán zhī mín jì dé ān qí xìng mìng ，mò bú xū xīn ér yǎng shàng 。dāng cǐ zhī shí ，zhuān wēi dìng gōng ，ān wēi zhī běn ，zài yú cǐ yǐ 。
qín wáng huái tān bǐ zhī xīn ，háng zì fèn zhī zhì ，bú xìn gōng chén ，bú qīn shì mín ，fèi wáng dào ér lì sī ài ，fén wén shū ér kù xíng fǎ ，xiān zhà lì ér hòu rén yì ，yǐ bào nuè wéi tiān xià shǐ 。fū jiān bìng zhě gāo zhà lì ，ān wēi zhě guì shùn quán ，cǐ yán qǔ yǔ shǒu bú tóng shù yě 。qín lí zhàn guó ér wáng tiān xià ，qí dào bú yì ，qí zhèng bú gǎi ，shì qí suǒ yǐ qǔ zhī shǒu zhī zhě wú yì yě 。gū dú ér yǒu zhī ，gù qí wáng kě lì ér dài yě 。jiè shǐ qín wáng lùn shàng shì zhī shì ，bìng yīn 、zhōu zhī jì ，yǐ zhì yù qí zhèng ，hòu suī yǒu yín jiāo zhī zhǔ ，yóu wèi yǒu qīng wēi zhī huàn yě 。gù sān wáng zhī jiàn tiān xià ，míng hào xiǎn měi ，gōng yè zhǎng jiǔ 。
jīn qín èr shì lì ，tiān xià mò bú yǐn lǐng ér guān qí zhèng 。fū hán zhě lì shù hè ，ér jī zhě gān zāo kāng 。tiān xià xiāo xiāo ，xīn zhǔ zhī zī yě 。cǐ yán láo mín zhī yì wéi rén yě 。xiàng shǐ èr shì yǒu yōng zhǔ zhī háng ér rèn zhōng xián ，chén zhǔ yī xīn ér yōu hǎi nèi zhī huàn ，gǎo sù ér zhèng xiān dì zhī guò ；liè dì fèn mín yǐ fēng gōng chén zhī hòu ，jiàn guó lì jun1 yǐ lǐ tiān xià ；xū líng yǔ ér miǎn xíng lù ，qù shōu nú wū huì zhī zuì ，shǐ gè fǎn qí xiāng lǐ ；fā cāng lǐn ，sàn cái bì ，yǐ zhèn gū dú qióng kùn zhī shì ；qīng fù shǎo shì ，yǐ zuǒ bǎi xìng zhī jí ；yuē fǎ shěng xíng ，yǐ chí qí hòu ，shǐ tiān xià zhī rén jiē dé zì xīn ，gèng jiē xiū háng ，gè shèn qí shēn ；sāi wàn mín zhī wàng ，ér yǐ shèng dé yǔ tiān xià ，tiān xià xī yǐ 。jí sì hǎi zhī nèi jiē huān rán gè zì ān lè qí chù ，wéi kǒng yǒu biàn 。suī yǒu jiǎo hài zhī mín ，wú lí shàng zhī xīn ，zé bú guǐ zhī chén wú yǐ shì qí zhì ，ér bào luàn zhī jiān mǐ yǐ 。
èr shì bú háng cǐ shù ，ér zhòng yǐ wú dào ：huài zōng miào yǔ mín ，gèng shǐ zuò ā fáng zhī gōng ；fán xíng yán zhū ，lì zhì kè shēn ；shǎng fá bú dāng ，fù liǎn wú dù 。tiān xià duō shì ，lì bú néng jì ；bǎi xìng kùn qióng ，ér zhǔ bú shōu xù 。rán hòu jiān wěi bìng qǐ ，ér shàng xià xiàng dùn ；méng zuì zhě zhòng ，xíng lù xiàng wàng yú dào ，ér tiān xià kǔ zhī 。zì qún qīng yǐ xià zhì yú zhòng shù ，rén huái zì wēi zhī xīn ，qīn chù qióng kǔ zhī shí ，xián bú ān qí wèi ，gù yì dòng yě 。shì yǐ chén shè bú yòng tāng 、wǔ zhī xián ，bú jiè gōng hóu zhī zūn ，fèn bì yú dà zé ，ér tiān xià xiǎng yīng zhě ，qí mín wēi yě 。
gù xiān wáng zhě ，jiàn zhōng shǐ bú biàn ，zhī cún wáng zhī yóu 。shì yǐ mù mín zhī dào ，wù zài ān zhī ér yǐ yǐ 。xià suī yǒu nì háng zhī chén ，bì wú xiǎng yīng zhī zhù 。gù yuē ：“ān mín kě yǔ wéi yì ，ér wēi mín yì yǔ wéi fēi ”，cǐ zhī wèi yě 。guì wéi tiān zǐ ，fù yǒu sì hǎi ，shēn zài yú lù zhě ，zhèng zhī fēi yě 。shì èr shì zhī guò yě 。

xià piān
qín jiān zhū hóu shān dōng sān shí yú jun4 ，yǒu jīn guān ，jù xiǎn sāi ，shàn jiǎ bīng ér shǒu zhī 。rán chén shè lǜ sàn luàn zhī zhòng shù bǎi ，fèn bì dà hū ，bú yòng gōng jǐ zhī bīng ，chú yōu bái tǐng ，wàng wū ér shí ，héng háng tiān xià 。qín rén zǔ xiǎn bú shǒu ，guān liáng bú bì ，zhǎng jǐ bú cì ，qiáng nǔ bú shè 。chǔ shī shēn rù ，zhàn yú hóng mén ，céng wú fān lí zhī nán 。yú shì shān dōng zhū hóu bìng qǐ ，háo jun4 xiàng lì 。qín shǐ zhāng hán jiāng ér dōng zhēng ，zhāng hán yīn qí sān jun1 zhī zhòng ，yào shì yú wài ，yǐ móu qí shàng 。qún chén zhī bú xiàng xìn ，kě jiàn yú cǐ yǐ 。zǐ yīng lì ，suí bú wù 。jiè shǐ zǐ yīng yǒu yōng zhǔ zhī cái ér jǐn dé zhōng zuǒ ，shān dōng suī luàn ，sān qín zhī dì kě quán ér yǒu ，zōng miào zhī sì yí wèi jué yě 。
qín dì bèi shān dài hé yǐ wéi gù ，sì sāi zhī guó yě 。zì miù gōng yǐ lái zhì yú qín wáng èr shí yú jun1 ，cháng wéi zhū hóu xióng 。cǐ qǐ shì xián zāi ？qí shì jū rán yě 。qiě tiān xià cháng tóng xīn bìng lì gōng qín yǐ ，rán kùn yú xiǎn zǔ ér bú néng jìn zhě ，qǐ yǒng lì zhì huì bú zú zāi ？xíng bú lì 、shì bú biàn yě 。qín suī xiǎo yì ，fá bìng dà chéng ，dé è sāi ér shǒu zhī 。zhū hóu qǐ yú pǐ fū ，yǐ lì huì ，fēi yǒu sù wáng zhī háng yě 。qí jiāo wèi qīn ，qí mín wèi fù ，míng yuē wáng qín ，qí shí lì zhī yě 。bǐ jiàn qín zǔ zhī nán fàn ，bì tuì shī 。àn tǔ xī mín yǐ dài qí bì ，shōu ruò fú bà yǐ lìng dà guó zhī jun1 ，bú huàn bú dé yì yú hǎi nèi 。guì wéi tiān zǐ ，fù yǒu sì hǎi ，ér shēn wéi qín zhě ，jiù bài fēi yě 。
qín wáng zú jǐ ér bú wèn ，suí guò ér bú biàn 。èr shì shòu zhī ，yīn ér bú gǎi ，bào nuè yǐ zhòng huò 。zǐ yīng gū lì wú qīn ，wēi ruò wú fǔ 。sān zhǔ zhī huò ，zhōng shēn bú wù ，wáng bú yì yí hū ？dāng cǐ shí yě ，yě fēi wú shēn móu yuǎn lǜ zhī huà zhī shì yě ，rán suǒ yǐ bú gǎn jìn zhōng zhǐ guò zhě ，qín sú duō jì huì zhī jìn yě ，——zhōng yán wèi zú yú kǒu ér shēn mí méi yǐ 。gù shǐ tiān xià zhī shì qīng ěr ér tīng ，zhòng zú ér lì ，hé kǒu ér bú yán 。shì yǐ sān zhǔ shī dào ，ér zhōng chén bú jiàn ，zhì shì bú móu yě 。tiān xià yǐ luàn ，jiān bú shàng wén ，qǐ bú bēi zāi ！xiān wáng zhī yōng bì zhī shāng guó yě ，gù zhì gōng qīng 、dà fū 、shì ，yǐ shì fǎ shè xíng ér tiān xià zhì 。qí qiáng yě ，jìn bào zhū luàn ér tiān xià fú ；qí ruò yě ，wáng bà zhēng ér zhū hóu cóng ；qí xuē yě ，nèi shǒu wài fù ér shè jì cún 。gù qín zhī shèng yě ，fán fǎ yán xíng ér tiān xià zhèn ；jí qí shuāi yě ，bǎi xìng yuàn ér hǎi nèi pàn yǐ 。gù zhōu wáng xù dé qí dào ，qiān yú zǎi bú jué ；qín běn mò bìng shī ，gù bú néng zhǎng 。yóu shì guān zhī ，ān wēi zhī tǒng xiàng qù yuǎn yǐ 。
bǐ yàn yuē ：“qián shì zhī bú wàng ，hòu shì zhī shī yě 。”shì yǐ jun1 zǐ wéi guó ，guān zhī shàng gǔ ，yàn zhī dāng shì ，cān zhī rén shì ，chá shèng shuāi zhī lǐ ，shěn quán shì zhī yí ，qù jiù yǒu xù ，biàn huà yīn shí ，gù kuàng rì zhǎng jiǔ ér shè jì ān yǐ 。

褒禅山亦谓之华山，唐浮图慧褒始舍于其址，而卒葬之；以故其后名之曰“褒禅”。今所谓慧空禅院者，褒之庐冢也。距其院东五里，所谓华山洞者，以其乃华山之阳名之也。距洞百余步，有碑仆道，其文漫灭，独其为文犹可识曰“花山”。今言“华”如“华实”之“华”者，盖音谬也。

其下平旷，有泉侧出，而记游者甚众，所谓前洞也。由山以上五六里，有穴窈然，入之甚寒，问其深，则其好游者不能穷也，谓之后洞。余与四人拥火以入，入之愈深，其进愈难，而其见愈奇。有怠而欲出者，曰：“不出，火且尽。”遂与之俱出。盖余所至，比好游者尚不能十一，然视其左右，来而记之者已少。盖其又深，则其至又加少矣。方是时，余之力尚足以入，火尚足以明也。既其出，则或咎其欲出者，而余亦悔其随之，而不得极夫游之乐也。

于是余有叹焉。古人之观于天地、山川、草木、虫鱼、鸟兽，往往有得，以其求思之深而无不在也。夫夷以近，则游者众；险以远，则至者少。而世之奇伟、瑰怪，非常之观，常在于险远，而人之所罕至焉，故非有志者不能至也。有志矣，不随以止也，然力不足者，亦不能至也。有志与力，而又不随以怠，至于幽暗昏惑而无物以相之，亦不能至也。然力足以至焉，于人为可讥，而在己为有悔；尽吾志也而不能至者，可以无悔矣，其孰能讥之乎？此余之所得也！

余于仆碑，又以悲夫古书之不存，后世之谬其传而莫能名者，何可胜道也哉！此所以学者不可以不深思而慎取之也。

四人者：庐陵萧君圭君玉，长乐王回深父，余弟安国平父、安上纯父。

至和元年七月某日，临川王某记。

bāo chán shān yì wèi zhī huá shān ，táng fú tú huì bāo shǐ shě yú qí zhǐ ，ér zú zàng zhī ；yǐ gù qí hòu míng zhī yuē “bāo chán ”。jīn suǒ wèi huì kōng chán yuàn zhě ，bāo zhī lú zhǒng yě 。jù qí yuàn dōng wǔ lǐ ，suǒ wèi huá shān dòng zhě ，yǐ qí nǎi huá shān zhī yáng míng zhī yě 。jù dòng bǎi yú bù ，yǒu bēi pú dào ，qí wén màn miè ，dú qí wéi wén yóu kě shí yuē “huā shān ”。jīn yán “huá ”rú “huá shí ”zhī “huá ”zhě ，gài yīn miù yě 。

qí xià píng kuàng ，yǒu quán cè chū ，ér jì yóu zhě shèn zhòng ，suǒ wèi qián dòng yě 。yóu shān yǐ shàng wǔ liù lǐ ，yǒu xué yǎo rán ，rù zhī shèn hán ，wèn qí shēn ，zé qí hǎo yóu zhě bú néng qióng yě ，wèi zhī hòu dòng 。yú yǔ sì rén yōng huǒ yǐ rù ，rù zhī yù shēn ，qí jìn yù nán ，ér qí jiàn yù qí 。yǒu dài ér yù chū zhě ，yuē ：“bú chū ，huǒ qiě jìn 。”suí yǔ zhī jù chū 。gài yú suǒ zhì ，bǐ hǎo yóu zhě shàng bú néng shí yī ，rán shì qí zuǒ yòu ，lái ér jì zhī zhě yǐ shǎo 。gài qí yòu shēn ，zé qí zhì yòu jiā shǎo yǐ 。fāng shì shí ，yú zhī lì shàng zú yǐ rù ，huǒ shàng zú yǐ míng yě 。jì qí chū ，zé huò jiù qí yù chū zhě ，ér yú yì huǐ qí suí zhī ，ér bú dé jí fū yóu zhī lè yě 。

yú shì yú yǒu tàn yān 。gǔ rén zhī guān yú tiān dì 、shān chuān 、cǎo mù 、chóng yú 、niǎo shòu ，wǎng wǎng yǒu dé ，yǐ qí qiú sī zhī shēn ér wú bú zài yě 。fū yí yǐ jìn ，zé yóu zhě zhòng ；xiǎn yǐ yuǎn ，zé zhì zhě shǎo 。ér shì zhī qí wěi 、guī guài ，fēi cháng zhī guān ，cháng zài yú xiǎn yuǎn ，ér rén zhī suǒ hǎn zhì yān ，gù fēi yǒu zhì zhě bú néng zhì yě 。yǒu zhì yǐ ，bú suí yǐ zhǐ yě ，rán lì bú zú zhě ，yì bú néng zhì yě 。yǒu zhì yǔ lì ，ér yòu bú suí yǐ dài ，zhì yú yōu àn hūn huò ér wú wù yǐ xiàng zhī ，yì bú néng zhì yě 。rán lì zú yǐ zhì yān ，yú rén wéi kě jī ，ér zài jǐ wéi yǒu huǐ ；jìn wú zhì yě ér bú néng zhì zhě ，kě yǐ wú huǐ yǐ ，qí shú néng jī zhī hū ？cǐ yú zhī suǒ dé yě ！

yú yú pú bēi ，yòu yǐ bēi fū gǔ shū zhī bú cún ，hòu shì zhī miù qí chuán ér mò néng míng zhě ，hé kě shèng dào yě zāi ！cǐ suǒ yǐ xué zhě bú kě yǐ bú shēn sī ér shèn qǔ zhī yě 。

sì rén zhě ：lú líng xiāo jun1 guī jun1 yù ，zhǎng lè wáng huí shēn fù ，yú dì ān guó píng fù 、ān shàng chún fù 。

zhì hé yuán nián qī yuè mǒu rì ，lín chuān wáng mǒu jì 。

晋侯、秦伯围郑，以其无礼于晋，且贰于楚也。晋军函陵，秦军氾南。佚之狐言于郑伯曰：“国危矣，若使烛之武见秦君，师必退。”公从之。辞曰：“臣之壮也，犹不如人；今老矣，无能为也已。”公曰：“吾不能早用子，今急而求子，是寡人之过也。然郑亡，子亦有不利焉！”许之。

夜缒而出。见秦伯曰：“秦、晋围郑，郑既知亡矣。若亡郑而有益于君，敢以烦执事。越国以鄙远，君知其难也。焉用亡郑以陪邻？邻之厚，君之薄也。若舍郑以为东道主，行李之往来，共其乏困，君亦无所害。且君尝为晋君赐矣；许君焦、瑕，朝济而夕设版焉，君之所知也。夫晋，何厌之有？既东封郑、又欲肆其西封，若不阙秦，将焉取之？阙秦以利晋，唯君图之。”秦伯说，与郑人盟。使杞子、逢孙、杨孙戍之，乃还。

子犯请击之。公曰：“不可。微夫人之力不及此。因人之力而敝之，不仁；失其所与，不知；以乱易整，不武。吾其还也。”亦去之。

jìn hóu 、qín bó wéi zhèng ，yǐ qí wú lǐ yú jìn ，qiě èr yú chǔ yě 。jìn jun1 hán líng ，qín jun1 fán nán 。yì zhī hú yán yú zhèng bó yuē ：“guó wēi yǐ ，ruò shǐ zhú zhī wǔ jiàn qín jun1 ，shī bì tuì 。”gōng cóng zhī 。cí yuē ：“chén zhī zhuàng yě ，yóu bú rú rén ；jīn lǎo yǐ ，wú néng wéi yě yǐ 。”gōng yuē ：“wú bú néng zǎo yòng zǐ ，jīn jí ér qiú zǐ ，shì guǎ rén zhī guò yě 。rán zhèng wáng ，zǐ yì yǒu bú lì yān ！”xǔ zhī 。

yè zhuì ér chū 。jiàn qín bó yuē ：“qín 、jìn wéi zhèng ，zhèng jì zhī wáng yǐ 。ruò wáng zhèng ér yǒu yì yú jun1 ，gǎn yǐ fán zhí shì 。yuè guó yǐ bǐ yuǎn ，jun1 zhī qí nán yě 。yān yòng wáng zhèng yǐ péi lín ？lín zhī hòu ，jun1 zhī báo yě 。ruò shě zhèng yǐ wéi dōng dào zhǔ ，háng lǐ zhī wǎng lái ，gòng qí fá kùn ，jun1 yì wú suǒ hài 。qiě jun1 cháng wéi jìn jun1 cì yǐ ；xǔ jun1 jiāo 、xiá ，cháo jì ér xī shè bǎn yān ，jun1 zhī suǒ zhī yě 。fū jìn ，hé yàn zhī yǒu ？jì dōng fēng zhèng 、yòu yù sì qí xī fēng ，ruò bú què qín ，jiāng yān qǔ zhī ？què qín yǐ lì jìn ，wéi jun1 tú zhī 。”qín bó shuō ，yǔ zhèng rén méng 。shǐ qǐ zǐ 、féng sūn 、yáng sūn shù zhī ，nǎi hái 。

zǐ fàn qǐng jī zhī 。gōng yuē ：“bú kě 。wēi fū rén zhī lì bú jí cǐ 。yīn rén zhī lì ér bì zhī ，bú rén ；shī qí suǒ yǔ ，bú zhī ；yǐ luàn yì zhěng ，bú wǔ 。wú qí hái yě 。”yì qù zhī 。

壬戌之秋，七月既望，苏子与客泛舟游于赤壁之下。清风徐来，水波不兴。举酒属客，诵明月之诗，歌窈窕之章。少焉，月出于东山之上，徘徊于斗牛之间。白露横江，水光接天。纵一苇之所如，凌万顷之茫然。浩浩乎如冯虚御风，而不知其所止；飘飘乎如遗世独立,羽化而登仙。

于是饮酒乐甚，扣舷而歌之。歌曰：“桂棹兮兰桨，击空明兮溯流光。渺渺兮予怀，望美人兮天一方。”客有吹洞箫者，倚歌而和之。其声呜呜然，如怨如慕，如泣如诉；余音袅袅，不绝如缕。舞幽壑之潜蛟，泣孤舟之嫠妇。

苏子愀然，正襟危坐，而问客曰：“何为其然也？”客曰：“‘月明星稀，乌鹊南飞。’此非曹孟德之诗乎？西望夏口，东望武昌，山川相缪，郁乎苍苍，此非孟德之困于周郎者乎？方其破荆州，下江陵，顺流而东也，舳舻千里，旌旗蔽空，酾酒临江，横槊赋诗，固一世之雄也，而今安在哉？况吾与子渔樵于江渚之上，侣鱼虾而友麋鹿，驾一叶之扁舟，举匏樽以相属。寄蜉蝣于天地，渺沧海之一粟。哀吾生之须臾，羡长 江之无穷。挟飞仙以遨游，抱明月而长终。知不可乎骤得，托遗响于悲风。”

苏子曰：“客亦知夫水与月乎？逝者如斯，而未尝往也；盈虚者如彼，而卒莫消长也。盖将自其变者而观之，则天地曾不能以一瞬；自其不变者而观之，则物与我皆无尽也，而又何羡乎！且夫天地之间，物各有主，苟非吾之所有，虽一毫而莫取。惟江上之清风，与山间之明月，耳得之而为声，目遇之而成色，取之无禁，用之不竭。是造物者之无尽藏也，而吾与子之所共适。”(共适 一作：共食)

客喜而笑，洗盏更酌。肴核既尽，杯盘狼籍。相与枕藉乎舟中，不知东方之既白。

rén xū zhī qiū ，qī yuè jì wàng ，sū zǐ yǔ kè fàn zhōu yóu yú chì bì zhī xià 。qīng fēng xú lái ，shuǐ bō bú xìng 。jǔ jiǔ shǔ kè ，sòng míng yuè zhī shī ，gē yǎo tiǎo zhī zhāng 。shǎo yān ，yuè chū yú dōng shān zhī shàng ，pái huái yú dòu niú zhī jiān 。bái lù héng jiāng ，shuǐ guāng jiē tiān 。zòng yī wěi zhī suǒ rú ，líng wàn qǐng zhī máng rán 。hào hào hū rú féng xū yù fēng ，ér bú zhī qí suǒ zhǐ ；piāo piāo hū rú yí shì dú lì ,yǔ huà ér dēng xiān 。

yú shì yǐn jiǔ lè shèn ，kòu xián ér gē zhī 。gē yuē ：“guì zhào xī lán jiǎng ，jī kōng míng xī sù liú guāng 。miǎo miǎo xī yǔ huái ，wàng měi rén xī tiān yī fāng 。”kè yǒu chuī dòng xiāo zhě ，yǐ gē ér hé zhī 。qí shēng wū wū rán ，rú yuàn rú mù ，rú qì rú sù ；yú yīn niǎo niǎo ，bú jué rú lǚ 。wǔ yōu hè zhī qián jiāo ，qì gū zhōu zhī lí fù 。

sū zǐ qiǎo rán ，zhèng jīn wēi zuò ，ér wèn kè yuē ：“hé wéi qí rán yě ？”kè yuē ：“‘yuè míng xīng xī ，wū què nán fēi 。’cǐ fēi cáo mèng dé zhī shī hū ？xī wàng xià kǒu ，dōng wàng wǔ chāng ，shān chuān xiàng miù ，yù hū cāng cāng ，cǐ fēi mèng dé zhī kùn yú zhōu láng zhě hū ？fāng qí pò jīng zhōu ，xià jiāng líng ，shùn liú ér dōng yě ，zhú lú qiān lǐ ，jīng qí bì kōng ，shāi jiǔ lín jiāng ，héng shuò fù shī ，gù yī shì zhī xióng yě ，ér jīn ān zài zāi ？kuàng wú yǔ zǐ yú qiáo yú jiāng zhǔ zhī shàng ，lǚ yú xiā ér yǒu mí lù ，jià yī yè zhī biǎn zhōu ，jǔ páo zūn yǐ xiàng shǔ 。jì fú yóu yú tiān dì ，miǎo cāng hǎi zhī yī sù 。āi wú shēng zhī xū yú ，xiàn zhǎng jiāng zhī wú qióng 。jiā fēi xiān yǐ áo yóu ，bào míng yuè ér zhǎng zhōng 。zhī bú kě hū zhòu dé ，tuō yí xiǎng yú bēi fēng 。”

sū zǐ yuē ：“kè yì zhī fū shuǐ yǔ yuè hū ？shì zhě rú sī ，ér wèi cháng wǎng yě ；yíng xū zhě rú bǐ ，ér zú mò xiāo zhǎng yě 。gài jiāng zì qí biàn zhě ér guān zhī ，zé tiān dì céng bú néng yǐ yī shùn ；zì qí bú biàn zhě ér guān zhī ，zé wù yǔ wǒ jiē wú jìn yě ，ér yòu hé xiàn hū ！qiě fū tiān dì zhī jiān ，wù gè yǒu zhǔ ，gǒu fēi wú zhī suǒ yǒu ，suī yī háo ér mò qǔ 。wéi jiāng shàng zhī qīng fēng ，yǔ shān jiān zhī míng yuè ，ěr dé zhī ér wéi shēng ，mù yù zhī ér chéng sè ，qǔ zhī wú jìn ，yòng zhī bú jié 。shì zào wù zhě zhī wú jìn cáng yě ，ér wú yǔ zǐ zhī suǒ gòng shì 。”(gòng shì yī zuò ：gòng shí )

kè xǐ ér xiào ，xǐ zhǎn gèng zhuó 。yáo hé jì jìn ，bēi pán láng jí 。xiàng yǔ zhěn jiè hū zhōu zhōng ，bú zhī dōng fāng zhī jì bái 。

永和九年，岁在癸丑，暮春之初，会于会稽山阴之兰亭，修禊事也。群贤毕至，少长咸集。此地有崇山峻岭，茂林修竹；又有清流激湍，映带左右，引以为流觞曲水，列坐其次。虽无丝竹管弦之盛，一觞一咏，亦足以畅叙幽情。是日也，天朗气清，惠风和畅，仰观宇宙之大，俯察品类之盛，所以游目骋怀，足以极视听之娱，信可乐也。

夫人之相与，俯仰一世，或取诸怀抱，悟言一室之内；或因寄所托，放浪形骸之外。虽趣舍万殊，静躁不同，当其欣于所遇，暂得于己，快然自足，不知老之将至。及其所之既倦，情随事迁，感慨系之矣。向之所欣，俯仰之间，已为陈迹，犹不能不以之兴怀。况修短随化，终期于尽。古人云：“死生亦大矣。”岂不痛哉！(不知老之将至 一作：曾不知老之将至)

每览昔人兴感之由，若合一契，未尝不临文嗟悼，不能喻之于怀。固知一死生为虚诞，齐彭殇为妄作。后之视今，亦犹今之视昔。悲夫！故列叙时人，录其所述，虽世殊事异，所以兴怀，其致一也。后之览者，亦将有感于斯文。

yǒng hé jiǔ nián ，suì zài guǐ chǒu ，mù chūn zhī chū ，huì yú huì jī shān yīn zhī lán tíng ，xiū xì shì yě 。qún xián bì zhì ，shǎo zhǎng xián jí 。cǐ dì yǒu chóng shān jun4 lǐng ，mào lín xiū zhú ；yòu yǒu qīng liú jī tuān ，yìng dài zuǒ yòu ，yǐn yǐ wéi liú shāng qǔ shuǐ ，liè zuò qí cì 。suī wú sī zhú guǎn xián zhī shèng ，yī shāng yī yǒng ，yì zú yǐ chàng xù yōu qíng 。shì rì yě ，tiān lǎng qì qīng ，huì fēng hé chàng ，yǎng guān yǔ zhòu zhī dà ，fǔ chá pǐn lèi zhī shèng ，suǒ yǐ yóu mù chěng huái ，zú yǐ jí shì tīng zhī yú ，xìn kě lè yě 。

fū rén zhī xiàng yǔ ，fǔ yǎng yī shì ，huò qǔ zhū huái bào ，wù yán yī shì zhī nèi ；huò yīn jì suǒ tuō ，fàng làng xíng hái zhī wài 。suī qù shě wàn shū ，jìng zào bú tóng ，dāng qí xīn yú suǒ yù ，zàn dé yú jǐ ，kuài rán zì zú ，bú zhī lǎo zhī jiāng zhì 。jí qí suǒ zhī jì juàn ，qíng suí shì qiān ，gǎn kǎi xì zhī yǐ 。xiàng zhī suǒ xīn ，fǔ yǎng zhī jiān ，yǐ wéi chén jì ，yóu bú néng bú yǐ zhī xìng huái 。kuàng xiū duǎn suí huà ，zhōng qī yú jìn 。gǔ rén yún ：“sǐ shēng yì dà yǐ 。”qǐ bú tòng zāi ！(bú zhī lǎo zhī jiāng zhì yī zuò ：céng bú zhī lǎo zhī jiāng zhì )

měi lǎn xī rén xìng gǎn zhī yóu ，ruò hé yī qì ，wèi cháng bú lín wén jiē dào ，bú néng yù zhī yú huái 。gù zhī yī sǐ shēng wéi xū dàn ，qí péng shāng wéi wàng zuò 。hòu zhī shì jīn ，yì yóu jīn zhī shì xī 。bēi fū ！gù liè xù shí rén ，lù qí suǒ shù ，suī shì shū shì yì ，suǒ yǐ xìng huái ，qí zhì yī yě 。hòu zhī lǎn zhě ，yì jiāng yǒu gǎn yú sī wén 。

邹忌修八尺有余，而形貌昳丽。朝服衣冠，窥镜，谓其妻曰：“我孰与城北徐公美？”其妻曰：“君美甚，徐公何能及君也？”城北徐公，齐国之美丽者也。忌不自信，而复问其妾曰：“吾孰与徐公美？”妾曰：“徐公何能及君也？”旦日，客从外来，与坐谈，问之客曰：“吾与徐公孰美？”客曰：“徐公不若君之美也。”明日徐公来，孰视之，自以为不如；窥镜而自视，又弗如远甚。暮寝而思之，曰：“吾妻之美我者，私我也；妾之美我者，畏我也；客之美我者，欲有求于我也。”

于是入朝见威王，曰：“臣诚知不如徐公美。臣之妻私臣，臣之妾畏臣，臣之客欲有求于臣，皆以美于徐公。今齐地方千里，百二十城，宫妇左右莫不私王，朝廷之臣莫不畏王，四境之内莫不有求于王：由此观之，王之蔽甚矣。”

王曰：“善。”乃下令：“群臣吏民能面刺寡人之过者，受上赏；上书谏寡人者，受中赏；能谤讥于市朝，闻寡人之耳者，受下赏。”令初下，群臣进谏，门庭若市；数月之后，时时而间进；期年之后，虽欲言，无可进者。燕、赵、韩、魏闻之，皆朝于齐,此所谓战胜于朝廷。(谤讥 一作：谤议)

zōu jì xiū bā chǐ yǒu yú ，ér xíng mào yì lì 。cháo fú yī guàn ，kuī jìng ，wèi qí qī yuē ：“wǒ shú yǔ chéng běi xú gōng měi ？”qí qī yuē ：“jun1 měi shèn ，xú gōng hé néng jí jun1 yě ？”chéng běi xú gōng ，qí guó zhī měi lì zhě yě 。jì bú zì xìn ，ér fù wèn qí qiè yuē ：“wú shú yǔ xú gōng měi ？”qiè yuē ：“xú gōng hé néng jí jun1 yě ？”dàn rì ，kè cóng wài lái ，yǔ zuò tán ，wèn zhī kè yuē ：“wú yǔ xú gōng shú měi ？”kè yuē ：“xú gōng bú ruò jun1 zhī měi yě 。”míng rì xú gōng lái ，shú shì zhī ，zì yǐ wéi bú rú ；kuī jìng ér zì shì ，yòu fú rú yuǎn shèn 。mù qǐn ér sī zhī ，yuē ：“wú qī zhī měi wǒ zhě ，sī wǒ yě ；qiè zhī měi wǒ zhě ，wèi wǒ yě ；kè zhī měi wǒ zhě ，yù yǒu qiú yú wǒ yě 。”

yú shì rù cháo jiàn wēi wáng ，yuē ：“chén chéng zhī bú rú xú gōng měi 。chén zhī qī sī chén ，chén zhī qiè wèi chén ，chén zhī kè yù yǒu qiú yú chén ，jiē yǐ měi yú xú gōng 。jīn qí dì fāng qiān lǐ ，bǎi èr shí chéng ，gōng fù zuǒ yòu mò bú sī wáng ，cháo tíng zhī chén mò bú wèi wáng ，sì jìng zhī nèi mò bú yǒu qiú yú wáng ：yóu cǐ guān zhī ，wáng zhī bì shèn yǐ 。”

wáng yuē ：“shàn 。”nǎi xià lìng ：“qún chén lì mín néng miàn cì guǎ rén zhī guò zhě ，shòu shàng shǎng ；shàng shū jiàn guǎ rén zhě ，shòu zhōng shǎng ；néng bàng jī yú shì cháo ，wén guǎ rén zhī ěr zhě ，shòu xià shǎng 。”lìng chū xià ，qún chén jìn jiàn ，mén tíng ruò shì ；shù yuè zhī hòu ，shí shí ér jiān jìn ；qī nián zhī hòu ，suī yù yán ，wú kě jìn zhě 。yàn 、zhào 、hán 、wèi wén zhī ，jiē cháo yú qí ,cǐ suǒ wèi zhàn shèng yú cháo tíng 。(bàng jī yī zuò ：bàng yì )

十年春，齐师伐我。公将战。曹刿请见。其乡人曰：“肉食者谋之，又何间焉？”刿曰：“肉食者鄙，未能远谋。”乃入见。问：“何以战？”公曰：“衣食所安，弗敢专也，必以分人。”对曰：“小惠未徧，民弗从也。”公曰：“牺牲玉帛，弗敢加也，必以信。”对曰：“小信未孚，神弗福也。”公曰：“小大之狱，虽不能察，必以情。”对曰：“忠之属也。可以一战。战则请从。”（徧 同：遍)

公与之乘。战于长勺。公将鼓之。刿曰：“未可。”齐人三鼓。刿曰：“可矣。”齐师败绩。公将驰之。刿曰：“未可。”下视其辙，登轼而望之，曰：“可矣。”遂逐齐师。

既克，公问其故。对曰：“夫战，勇气也。一鼓作气，再而衰，三而竭。彼竭我盈，故克之，夫大国，难测也，惧有伏焉。吾视其辙乱，望其旗靡，故逐之。”

shí nián chūn ，qí shī fá wǒ 。gōng jiāng zhàn 。cáo guì qǐng jiàn 。qí xiāng rén yuē ：“ròu shí zhě móu zhī ，yòu hé jiān yān ？”guì yuē ：“ròu shí zhě bǐ ，wèi néng yuǎn móu 。”nǎi rù jiàn 。wèn ：“hé yǐ zhàn ？”gōng yuē ：“yī shí suǒ ān ，fú gǎn zhuān yě ，bì yǐ fèn rén 。”duì yuē ：“xiǎo huì wèi pián ，mín fú cóng yě 。”gōng yuē ：“xī shēng yù bó ，fú gǎn jiā yě ，bì yǐ xìn 。”duì yuē ：“xiǎo xìn wèi fú ，shén fú fú yě 。”gōng yuē ：“xiǎo dà zhī yù ，suī bú néng chá ，bì yǐ qíng 。”duì yuē ：“zhōng zhī shǔ yě 。kě yǐ yī zhàn 。zhàn zé qǐng cóng 。”（pián tóng ：biàn )

gōng yǔ zhī chéng 。zhàn yú zhǎng sháo 。gōng jiāng gǔ zhī 。guì yuē ：“wèi kě 。”qí rén sān gǔ 。guì yuē ：“kě yǐ 。”qí shī bài jì 。gōng jiāng chí zhī 。guì yuē ：“wèi kě 。”xià shì qí zhé ，dēng shì ér wàng zhī ，yuē ：“kě yǐ 。”suí zhú qí shī 。

jì kè ，gōng wèn qí gù 。duì yuē ：“fū zhàn ，yǒng qì yě 。yī gǔ zuò qì ，zài ér shuāi ，sān ér jié 。bǐ jié wǒ yíng ，gù kè zhī ，fū dà guó ，nán cè yě ，jù yǒu fú yān 。wú shì qí zhé luàn ，wàng qí qí mí ，gù zhú zhī 。”

秦王使人谓安陵君曰：“寡人欲以五百里之地易安陵，安陵君其许寡人！”安陵君曰：“大王加惠，以大易小，甚善；虽然，受地于先王，愿终守之，弗敢易！”秦王不悦。安陵君因使唐雎使于秦。

秦王谓唐雎曰：“寡人以五百里之地易安陵，安陵君不听寡人，何也？且秦灭韩亡魏，而君以五十里之地存者，以君为长者，故不错意也。今吾以十倍之地，请广于君，而君逆寡人者，轻寡人与？”唐雎对曰：“否，非若是也。安陵君受地于先王而守之，虽千里不敢易也，岂直五百里哉？”

秦王怫然怒，谓唐雎曰：“公亦尝闻天子之怒乎？”唐雎对曰：“臣未尝闻也。”秦王曰：“天子之怒，伏尸百万，流血千里。”唐雎曰：“大王尝闻布衣之怒乎？”秦王曰：“布衣之怒，亦免冠徒跣，以头抢地耳。”唐雎曰：“此庸夫之怒也，非士之怒也。夫专诸之刺王僚也，彗星袭月；聂政之刺韩傀也，白虹贯日；要离之刺庆忌也，仓鹰击于殿上。此三子者，皆布衣之士也，怀怒未发，休祲降于天，与臣而将四矣。若士必怒，伏尸二人，流血五步，天下缟素，今日是也。”挺剑而起。

秦王色挠，长跪而谢之曰：“先生坐！何至于此！寡人谕矣：夫韩、魏灭亡，而安陵以五十里之地存者，徒以有先生也。”

qín wáng shǐ rén wèi ān líng jun1 yuē ：“guǎ rén yù yǐ wǔ bǎi lǐ zhī dì yì ān líng ，ān líng jun1 qí xǔ guǎ rén ！”ān líng jun1 yuē ：“dà wáng jiā huì ，yǐ dà yì xiǎo ，shèn shàn ；suī rán ，shòu dì yú xiān wáng ，yuàn zhōng shǒu zhī ，fú gǎn yì ！”qín wáng bú yuè 。ān líng jun1 yīn shǐ táng jū shǐ yú qín 。

qín wáng wèi táng jū yuē ：“guǎ rén yǐ wǔ bǎi lǐ zhī dì yì ān líng ，ān líng jun1 bú tīng guǎ rén ，hé yě ？qiě qín miè hán wáng wèi ，ér jun1 yǐ wǔ shí lǐ zhī dì cún zhě ，yǐ jun1 wéi zhǎng zhě ，gù bú cuò yì yě 。jīn wú yǐ shí bèi zhī dì ，qǐng guǎng yú jun1 ，ér jun1 nì guǎ rén zhě ，qīng guǎ rén yǔ ？”táng jū duì yuē ：“fǒu ，fēi ruò shì yě 。ān líng jun1 shòu dì yú xiān wáng ér shǒu zhī ，suī qiān lǐ bú gǎn yì yě ，qǐ zhí wǔ bǎi lǐ zāi ？”

qín wáng fú rán nù ，wèi táng jū yuē ：“gōng yì cháng wén tiān zǐ zhī nù hū ？”táng jū duì yuē ：“chén wèi cháng wén yě 。”qín wáng yuē ：“tiān zǐ zhī nù ，fú shī bǎi wàn ，liú xuè qiān lǐ 。”táng jū yuē ：“dà wáng cháng wén bù yī zhī nù hū ？”qín wáng yuē ：“bù yī zhī nù ，yì miǎn guàn tú xiǎn ，yǐ tóu qiǎng dì ěr 。”táng jū yuē ：“cǐ yōng fū zhī nù yě ，fēi shì zhī nù yě 。fū zhuān zhū zhī cì wáng liáo yě ，huì xīng xí yuè ；niè zhèng zhī cì hán guī yě ，bái hóng guàn rì ；yào lí zhī cì qìng jì yě ，cāng yīng jī yú diàn shàng 。cǐ sān zǐ zhě ，jiē bù yī zhī shì yě ，huái nù wèi fā ，xiū jìn jiàng yú tiān ，yǔ chén ér jiāng sì yǐ 。ruò shì bì nù ，fú shī èr rén ，liú xuè wǔ bù ，tiān xià gǎo sù ，jīn rì shì yě 。”tǐng jiàn ér qǐ 。

qín wáng sè náo ，zhǎng guì ér xiè zhī yuē ：“xiān shēng zuò ！hé zhì yú cǐ ！guǎ rén yù yǐ ：fū hán 、wèi miè wáng ，ér ān líng yǐ wǔ shí lǐ zhī dì cún zhě ，tú yǐ yǒu xiān shēng yě 。”

臣亮言：先帝创业未半而中道崩殂，今天下三分，益州疲弊，此诚危急存亡之秋也。然侍卫之臣不懈于内，忠志之士忘身于外者，盖追先帝之殊遇，欲报之于陛下也。诚宜开张圣听，以光先帝遗德，恢弘志士之气，不宜妄自菲薄，引喻失义，以塞忠谏之路也。

宫中府中，俱为一体；陟罚臧否，不宜异同：若有作奸犯科及为忠善者，宜付有司论其刑赏，以昭陛下平明之理；不宜偏私，使内外异法也。

侍中、侍郎郭攸之、费祎、董允等，此皆良实，志虑忠纯，是以先帝简拔以遗陛下：愚以为宫中之事，事无大小，悉以咨之，然后施行，必能裨补阙漏，有所广益。

将军向宠，性行淑均，晓畅军事，试用于昔日，先帝称之曰“能”，是以众议举宠为督：愚以为营中之事，悉以咨之，必能使行阵和睦，优劣得所。

亲贤臣，远小人，此先汉所以兴隆也；亲小人，远贤臣，此后汉所以倾颓也。先帝在时，每与臣论此事，未尝不叹息痛恨于桓、灵也。侍中、尚书、长史、参军，此悉贞良死节之臣，愿陛下亲之、信之，则汉室之隆，可计日而待也。

臣本布衣，躬耕于南阳，苟全性命于乱世，不求闻达于诸侯。先帝不以臣卑鄙，猥自枉屈，三顾臣于草庐之中，咨臣以当世之事，由是感激，遂许先帝以驱驰。后值倾覆，受任于败军之际，奉命于危难之间：尔来二十有一年矣。

先帝知臣谨慎，故临崩寄臣以大事也。受命以来，夙夜忧叹，恐托付不效，以伤先帝之明；故五月渡泸，深入不毛。今南方已定，兵甲已足，当奖率三军，北定中原，庶竭驽钝，攘除奸凶，兴复汉室，还于旧都。此臣所以报先帝而忠陛下之职分也。至于斟酌损益，进尽忠言，则攸之、祎、允之任也。

愿陛下托臣以讨贼兴复之效，不效，则治臣之罪，以告先帝之灵。若无兴德之言，则责攸之、祎、允等之慢，以彰其咎；陛下亦宜自谋，以咨诹善道，察纳雅言，深追先帝遗诏。臣不胜受恩感激。

今当远离，临表涕零，不知所言。

chén liàng yán ：xiān dì chuàng yè wèi bàn ér zhōng dào bēng cú ，jīn tiān xià sān fèn ，yì zhōu pí bì ，cǐ chéng wēi jí cún wáng zhī qiū yě 。rán shì wèi zhī chén bú xiè yú nèi ，zhōng zhì zhī shì wàng shēn yú wài zhě ，gài zhuī xiān dì zhī shū yù ，yù bào zhī yú bì xià yě 。chéng yí kāi zhāng shèng tīng ，yǐ guāng xiān dì yí dé ，huī hóng zhì shì zhī qì ，bú yí wàng zì fēi báo ，yǐn yù shī yì ，yǐ sāi zhōng jiàn zhī lù yě 。

gōng zhōng fǔ zhōng ，jù wéi yī tǐ ；zhì fá zāng fǒu ，bú yí yì tóng ：ruò yǒu zuò jiān fàn kē jí wéi zhōng shàn zhě ，yí fù yǒu sī lùn qí xíng shǎng ，yǐ zhāo bì xià píng míng zhī lǐ ；bú yí piān sī ，shǐ nèi wài yì fǎ yě 。

shì zhōng 、shì láng guō yōu zhī 、fèi yī 、dǒng yǔn děng ，cǐ jiē liáng shí ，zhì lǜ zhōng chún ，shì yǐ xiān dì jiǎn bá yǐ yí bì xià ：yú yǐ wéi gōng zhōng zhī shì ，shì wú dà xiǎo ，xī yǐ zī zhī ，rán hòu shī háng ，bì néng bì bǔ què lòu ，yǒu suǒ guǎng yì 。

jiāng jun1 xiàng chǒng ，xìng háng shū jun1 ，xiǎo chàng jun1 shì ，shì yòng yú xī rì ，xiān dì chēng zhī yuē “néng ”，shì yǐ zhòng yì jǔ chǒng wéi dū ：yú yǐ wéi yíng zhōng zhī shì ，xī yǐ zī zhī ，bì néng shǐ háng zhèn hé mù ，yōu liè dé suǒ 。

qīn xián chén ，yuǎn xiǎo rén ，cǐ xiān hàn suǒ yǐ xìng lóng yě ；qīn xiǎo rén ，yuǎn xián chén ，cǐ hòu hàn suǒ yǐ qīng tuí yě 。xiān dì zài shí ，měi yǔ chén lùn cǐ shì ，wèi cháng bú tàn xī tòng hèn yú huán 、líng yě 。shì zhōng 、shàng shū 、zhǎng shǐ 、cān jun1 ，cǐ xī zhēn liáng sǐ jiē zhī chén ，yuàn bì xià qīn zhī 、xìn zhī ，zé hàn shì zhī lóng ，kě jì rì ér dài yě 。

chén běn bù yī ，gōng gēng yú nán yáng ，gǒu quán xìng mìng yú luàn shì ，bú qiú wén dá yú zhū hóu 。xiān dì bú yǐ chén bēi bǐ ，wěi zì wǎng qū ，sān gù chén yú cǎo lú zhī zhōng ，zī chén yǐ dāng shì zhī shì ，yóu shì gǎn jī ，suí xǔ xiān dì yǐ qū chí 。hòu zhí qīng fù ，shòu rèn yú bài jun1 zhī jì ，fèng mìng yú wēi nán zhī jiān ：ěr lái èr shí yǒu yī nián yǐ 。

xiān dì zhī chén jǐn shèn ，gù lín bēng jì chén yǐ dà shì yě 。shòu mìng yǐ lái ，sù yè yōu tàn ，kǒng tuō fù bú xiào ，yǐ shāng xiān dì zhī míng ；gù wǔ yuè dù lú ，shēn rù bú máo 。jīn nán fāng yǐ dìng ，bīng jiǎ yǐ zú ，dāng jiǎng lǜ sān jun1 ，běi dìng zhōng yuán ，shù jié nú dùn ，rǎng chú jiān xiōng ，xìng fù hàn shì ，hái yú jiù dōu 。cǐ chén suǒ yǐ bào xiān dì ér zhōng bì xià zhī zhí fèn yě 。zhì yú zhēn zhuó sǔn yì ，jìn jìn zhōng yán ，zé yōu zhī 、yī 、yǔn zhī rèn yě 。

yuàn bì xià tuō chén yǐ tǎo zéi xìng fù zhī xiào ，bú xiào ，zé zhì chén zhī zuì ，yǐ gào xiān dì zhī líng 。ruò wú xìng dé zhī yán ，zé zé yōu zhī 、yī 、yǔn děng zhī màn ，yǐ zhāng qí jiù ；bì xià yì yí zì móu ，yǐ zī zōu shàn dào ，chá nà yǎ yán ，shēn zhuī xiān dì yí zhào 。chén bú shèng shòu ēn gǎn jī 。

jīn dāng yuǎn lí ，lín biǎo tì líng ，bú zhī suǒ yán 。

　　环滁皆山也。其西南诸峰，林壑尤美，望之蔚然而深秀者，琅琊也。山行六七里，渐闻水声潺潺而泻出于两峰之间者，酿泉也。峰回路转，有亭翼然临于泉上者，醉翁亭也。作亭者谁？山之僧智仙也。名之者谁？太守自谓也。太守与客来饮于此，饮少辄醉，而年又最高，故自号曰醉翁也。醉翁之意不在酒，在乎山水之间也。山水之乐，得之心而寓之酒也。
若夫日出而林霏开，云归而岩穴暝，晦明变化者，山间之朝暮也。野芳发而幽香，佳木秀而繁阴，风霜高洁，水落而石出者，山间之四时也。朝而往，暮而归，四时之景不同，而乐亦无穷也。
至于负者歌于途，行者休于树，前者呼，后者应，伛偻提携，往来而不绝者，滁人游也。临溪而渔，溪深而鱼肥。酿泉为酒，泉香而酒洌；山肴野蔌，杂然而前陈者，太守宴也。宴酣之乐，非丝非竹，射者中，弈者胜，觥筹交错，起坐而喧哗者，众宾欢也。苍颜白发，颓然乎其间者，太守醉也。
已而夕阳在山，人影散乱，太守归而宾客从也。树林阴翳，鸣声上下，游人去而禽鸟乐也。然而禽鸟知山林之乐，而不知人之乐；人知从太守游而乐，而不知太守之乐其乐也。醉能同其乐，醒能述以文者，太守也。太守谓谁？庐陵欧阳修也。

　　huán chú jiē shān yě 。qí xī nán zhū fēng ，lín hè yóu měi ，wàng zhī wèi rán ér shēn xiù zhě ，láng yá yě 。shān háng liù qī lǐ ，jiàn wén shuǐ shēng chán chán ér xiè chū yú liǎng fēng zhī jiān zhě ，niàng quán yě 。fēng huí lù zhuǎn ，yǒu tíng yì rán lín yú quán shàng zhě ，zuì wēng tíng yě 。zuò tíng zhě shuí ？shān zhī sēng zhì xiān yě 。míng zhī zhě shuí ？tài shǒu zì wèi yě 。tài shǒu yǔ kè lái yǐn yú cǐ ，yǐn shǎo zhé zuì ，ér nián yòu zuì gāo ，gù zì hào yuē zuì wēng yě 。zuì wēng zhī yì bú zài jiǔ ，zài hū shān shuǐ zhī jiān yě 。shān shuǐ zhī lè ，dé zhī xīn ér yù zhī jiǔ yě 。
ruò fū rì chū ér lín fēi kāi ，yún guī ér yán xué míng ，huì míng biàn huà zhě ，shān jiān zhī cháo mù yě 。yě fāng fā ér yōu xiāng ，jiā mù xiù ér fán yīn ，fēng shuāng gāo jié ，shuǐ luò ér shí chū zhě ，shān jiān zhī sì shí yě 。cháo ér wǎng ，mù ér guī ，sì shí zhī jǐng bú tóng ，ér lè yì wú qióng yě 。
zhì yú fù zhě gē yú tú ，háng zhě xiū yú shù ，qián zhě hū ，hòu zhě yīng ，yǔ lǚ tí xié ，wǎng lái ér bú jué zhě ，chú rén yóu yě 。lín xī ér yú ，xī shēn ér yú féi 。niàng quán wéi jiǔ ，quán xiāng ér jiǔ liè ；shān yáo yě sù ，zá rán ér qián chén zhě ，tài shǒu yàn yě 。yàn hān zhī lè ，fēi sī fēi zhú ，shè zhě zhōng ，yì zhě shèng ，gōng chóu jiāo cuò ，qǐ zuò ér xuān huá zhě ，zhòng bīn huān yě 。cāng yán bái fā ，tuí rán hū qí jiān zhě ，tài shǒu zuì yě 。
yǐ ér xī yáng zài shān ，rén yǐng sàn luàn ，tài shǒu guī ér bīn kè cóng yě 。shù lín yīn yì ，míng shēng shàng xià ，yóu rén qù ér qín niǎo lè yě 。rán ér qín niǎo zhī shān lín zhī lè ，ér bú zhī rén zhī lè ；rén zhī cóng tài shǒu yóu ér lè ，ér bú zhī tài shǒu zhī lè qí lè yě 。zuì néng tóng qí lè ，xǐng néng shù yǐ wén zhě ，tài shǒu yě 。tài shǒu wèi shuí ？lú líng ōu yáng xiū yě 。

庆历四年春，滕子京谪守巴陵郡。越明年，政通人和，百废具兴，乃重修岳阳楼，增其旧制，刻唐贤今人诗赋于其上。属予作文以记之。(具 通：俱)

予观夫巴陵胜状，在洞庭一湖。衔远山，吞长江，浩浩汤汤，横无际涯；朝晖夕阴，气象万千。此则岳阳楼之大观也，前人之述备矣。然则北通巫峡，南极潇湘，迁客骚人，多会于此，览物之情，得无异乎?

若夫霪雨霏霏，连月不开，阴风怒号，浊浪排空；日星隐曜，山岳潜形；商旅不行，樯倾楫摧；薄暮冥冥，虎啸猿啼。登斯楼也，则有去国怀乡，忧谗畏讥，满目萧然，感极而悲者矣。(隐曜 一作：隐耀)

至若春和景明，波澜不惊，上下天光，一碧万顷；沙鸥翔集，锦鳞游泳；岸芷汀兰，郁郁青青。而或长烟一空，皓月千里，浮光跃金，静影沉璧，渔歌互答，此乐何极！登斯楼也，则有心旷神怡，宠辱偕忘，把酒临风，其喜洋洋者矣。

嗟夫！予尝求古仁人之心，或异二者之为，何哉？不以物喜，不以己悲；居庙堂之高则忧其民；处江湖之远则忧其君。是进亦忧，退亦忧。然则何时而乐耶？其必曰“先天下之忧而忧，后天下之乐而乐”乎？噫！微斯人，吾谁与归？

时六年九月十五日。

qìng lì sì nián chūn ，téng zǐ jīng zhé shǒu bā líng jun4 。yuè míng nián ，zhèng tōng rén hé ，bǎi fèi jù xìng ，nǎi zhòng xiū yuè yáng lóu ，zēng qí jiù zhì ，kè táng xián jīn rén shī fù yú qí shàng 。shǔ yǔ zuò wén yǐ jì zhī 。(jù tōng ：jù )

yǔ guān fū bā líng shèng zhuàng ，zài dòng tíng yī hú 。xián yuǎn shān ，tūn zhǎng jiāng ，hào hào tāng tāng ，héng wú jì yá ；cháo huī xī yīn ，qì xiàng wàn qiān 。cǐ zé yuè yáng lóu zhī dà guān yě ，qián rén zhī shù bèi yǐ 。rán zé běi tōng wū xiá ，nán jí xiāo xiāng ，qiān kè sāo rén ，duō huì yú cǐ ，lǎn wù zhī qíng ，dé wú yì hū ?

ruò fū yín yǔ fēi fēi ，lián yuè bú kāi ，yīn fēng nù hào ，zhuó làng pái kōng ；rì xīng yǐn yào ，shān yuè qián xíng ；shāng lǚ bú háng ，qiáng qīng jí cuī ；báo mù míng míng ，hǔ xiào yuán tí 。dēng sī lóu yě ，zé yǒu qù guó huái xiāng ，yōu chán wèi jī ，mǎn mù xiāo rán ，gǎn jí ér bēi zhě yǐ 。(yǐn yào yī zuò ：yǐn yào )

zhì ruò chūn hé jǐng míng ，bō lán bú jīng ，shàng xià tiān guāng ，yī bì wàn qǐng ；shā ōu xiáng jí ，jǐn lín yóu yǒng ；àn zhǐ tīng lán ，yù yù qīng qīng 。ér huò zhǎng yān yī kōng ，hào yuè qiān lǐ ，fú guāng yuè jīn ，jìng yǐng chén bì ，yú gē hù dá ，cǐ lè hé jí ！dēng sī lóu yě ，zé yǒu xīn kuàng shén yí ，chǒng rǔ xié wàng ，bǎ jiǔ lín fēng ，qí xǐ yáng yáng zhě yǐ 。

jiē fū ！yǔ cháng qiú gǔ rén rén zhī xīn ，huò yì èr zhě zhī wéi ，hé zāi ？bú yǐ wù xǐ ，bú yǐ jǐ bēi ；jū miào táng zhī gāo zé yōu qí mín ；chù jiāng hú zhī yuǎn zé yōu qí jun1 。shì jìn yì yōu ，tuì yì yōu 。rán zé hé shí ér lè yē ？qí bì yuē “xiān tiān xià zhī yōu ér yōu ，hòu tiān xià zhī lè ér lè ”hū ？yī ！wēi sī rén ，wú shuí yǔ guī ？

shí liù nián jiǔ yuè shí wǔ rì 。

世有伯乐，然后有千里马。千里马常有，而伯乐不常有。故虽有名马，祗辱于奴隶人之手，骈死于槽枥之间，不以千里称也。(祗辱 一作：只)

马之千里者，一食或尽粟一石。食马者不知其能千里而食也。是马也，虽有千里之能，食不饱，力不足，才美不外见，且欲与常马等不可得，安求其能千里也？

策之不以其道，食之不能尽其材，鸣之而不能通其意，执策而临之，曰：“天下无马！”呜呼！其真无马邪？其真不知马也！

shì yǒu bó lè ，rán hòu yǒu qiān lǐ mǎ 。qiān lǐ mǎ cháng yǒu ，ér bó lè bú cháng yǒu 。gù suī yǒu míng mǎ ，zhī rǔ yú nú lì rén zhī shǒu ，pián sǐ yú cáo lì zhī jiān ，bú yǐ qiān lǐ chēng yě 。(zhī rǔ yī zuò ：zhī )

mǎ zhī qiān lǐ zhě ，yī shí huò jìn sù yī shí 。shí mǎ zhě bú zhī qí néng qiān lǐ ér shí yě 。shì mǎ yě ，suī yǒu qiān lǐ zhī néng ，shí bú bǎo ，lì bú zú ，cái měi bú wài jiàn ，qiě yù yǔ cháng mǎ děng bú kě dé ，ān qiú qí néng qiān lǐ yě ？

cè zhī bú yǐ qí dào ，shí zhī bú néng jìn qí cái ，míng zhī ér bú néng tōng qí yì ，zhí cè ér lín zhī ，yuē ：“tiān xià wú mǎ ！”wū hū ！qí zhēn wú mǎ xié ？qí zhēn bú zhī mǎ yě ！

先生不知何许人也，亦不详其姓字，宅边有五柳树，因以为号焉。闲静少言，不慕荣利。好读书，不求甚解；每有会意，便欣然忘食。性嗜酒，家贫不能常得。亲旧知其如此，或置酒而招之；造饮辄尽，期在必醉。既醉而退，曾不吝情去留。环堵萧然，不蔽风日；短褐穿结，箪瓢屡空，晏如也。常著文章自娱，颇示己志。忘怀得失，以此自终。

赞曰：黔娄之妻有言：“不戚戚于贫贱，不汲汲于富贵。”其言兹若人之俦乎？衔觞赋诗，以乐其志，无怀氏之民欤？葛天氏之民欤？

xiān shēng bú zhī hé xǔ rén yě ，yì bú xiáng qí xìng zì ，zhái biān yǒu wǔ liǔ shù ，yīn yǐ wéi hào yān 。xián jìng shǎo yán ，bú mù róng lì 。hǎo dú shū ，bú qiú shèn jiě ；měi yǒu huì yì ，biàn xīn rán wàng shí 。xìng shì jiǔ ，jiā pín bú néng cháng dé 。qīn jiù zhī qí rú cǐ ，huò zhì jiǔ ér zhāo zhī ；zào yǐn zhé jìn ，qī zài bì zuì 。jì zuì ér tuì ，céng bú lìn qíng qù liú 。huán dǔ xiāo rán ，bú bì fēng rì ；duǎn hè chuān jié ，dān piáo lǚ kōng ，yàn rú yě 。cháng zhe wén zhāng zì yú ，pō shì jǐ zhì 。wàng huái dé shī ，yǐ cǐ zì zhōng 。

zàn yuē ：qián lóu zhī qī yǒu yán ：“bú qī qī yú pín jiàn ，bú jí jí yú fù guì 。”qí yán zī ruò rén zhī chóu hū ？xián shāng fù shī ，yǐ lè qí zhì ，wú huái shì zhī mín yú ？gě tiān shì zhī mín yú ？

山不在高，有仙则名。水不在深，有龙则灵。

斯是陋室，惟吾德馨。苔痕上阶绿，草色入帘青。

谈笑有鸿儒，往来无白丁。可以调素琴，阅金经。

无丝竹之乱耳，无案牍之劳形。南阳诸葛庐，西蜀子云亭。

孔子云：何陋之有？

shān bú zài gāo ，yǒu xiān zé míng 。shuǐ bú zài shēn ，yǒu lóng zé líng 。

sī shì lòu shì ，wéi wú dé xīn 。tái hén shàng jiē lǜ ，cǎo sè rù lián qīng 。

tán xiào yǒu hóng rú ，wǎng lái wú bái dīng 。kě yǐ diào sù qín ，yuè jīn jīng 。

wú sī zhú zhī luàn ěr ，wú àn dú zhī láo xíng 。nán yáng zhū gě lú ，xī shǔ zǐ yún tíng 。

kǒng zǐ yún ：hé lòu zhī yǒu ？

太史公牛马走司马迁，再拜言。

少卿足下：曩者辱赐书，教以慎于接物，推贤进士为务，意气勤勤恳恳。若望仆不相师，而用流俗人之言，仆非敢如此也。仆虽罢驽，亦尝侧闻长者之遗风矣。顾自以为身残处秽，动而见尤，欲益反损，是以独郁悒而无谁语。谚曰：“谁为为之？孰令听之？”盖钟子期死，伯牙终身不复鼓琴。何则？士为知己者用，女为说己者容。若仆大质已亏缺矣，虽材怀随和，行若由夷，终不可以为荣，适足以发笑而自点耳。
书辞宜答，会东从上来，又迫贱事，相见日浅，卒卒无须臾之间，得竭指意。今少卿抱不测之罪，涉旬月，迫季冬，仆又薄从上雍，恐卒然不可为讳，是仆终已不得舒愤懑以晓左右，则长逝者魂魄私恨无穷。请略陈固陋。阙然久不报，幸勿为过。
仆闻之：修身者，智之符也；爱施者，仁之端也；取予者，义之表也；耻辱者，勇之决也；立名者，行之极也。士有此五者，然后可以托于世，列于君子之林矣。故祸莫憯于欲利，悲莫痛于伤心，行莫丑于辱先，诟莫大于宫刑。刑余之人，无所比数，非一世也，所从来远矣。昔卫灵公与雍渠同载，孔子适陈；商鞅因景监见，赵良寒心；同子参乘，袁丝变色：自古而耻之！夫以中材之人，事有关于宦竖，莫不伤气，而况于慷慨之士乎！如今朝廷虽乏人，奈何令刀锯之余，荐天下之豪俊哉！仆赖先人绪业，得待罪辇毂下，二十余年矣。所以自惟：上之，不能纳忠效信，有奇策材力之誉，自结明主；次之，又不能拾遗补阙，招贤进能，显岩穴之士；外之，不能备行伍，攻城野战，有斩将搴旗之功；下之，不能积日累劳，取尊官厚禄，以为宗族交游光宠。四者无一遂，苟合取容，无所短长之效，可见于此矣。乡者，仆亦尝厕下大夫之列，陪外廷末议。不以此时引维纲，尽思虑，今已亏形为扫除之隶，在阘茸之中，乃欲仰首伸眉，论列是非，不亦轻朝廷、羞当世之士邪？嗟乎！嗟乎！如仆尚何言哉！尚何言哉！
且事本末未易明也。仆少负不羁之才，长无乡曲之誉，主上幸以先人之故，使得奉薄伎，出入周卫之中。仆以为戴盆何以望天，故绝宾客之知，忘室家之业，日夜思竭其不肖之材力，务一心营职，以求亲媚于主上。而事乃有大谬不然者！
夫仆与李陵俱居门下，素非能相善也。趣舍异路，未尝衔杯酒，接殷勤之余欢。然仆观其为人，自守奇士，事亲孝，与士信，临财廉，取予义，分别有让，恭俭下人，常思奋不顾身，以徇国家之急。其素所蓄积也，仆以为有国士之风。夫人臣出万死不顾一生之计，赴公家之难，斯已奇矣。今举事一不当，而全躯保妻子之臣随而媒孽其短，仆诚私心痛之。且李陵提步卒不满五千，深践戎马之地，足历王庭，垂饵虎口，横挑强胡，仰亿万之师，与单于连战十有余日，所杀过当。虏救死扶伤不给，旃裘之君长咸震怖，乃悉征其左、右贤王，举引弓之民，一国共攻而围之。转斗千里，矢尽道穷，救兵不至，士卒死伤如积。然陵一呼劳军，士无不起，躬自流涕，沬自饮泣，更张空弮，冒白刃，北首争死敌者。陵未没时，使有来报，汉公卿王侯皆奉觞上寿。后数日，陵败书闻，主上为之食不甘味，听朝不怡。大臣忧惧，不知所出。仆窃不自料其卑贱，见主上惨凄怛悼，诚欲效其款款之愚，以为李陵素与士大夫绝甘分少，能得人之死力，虽古之名将，不能过也。身虽陷败，彼观其意，且欲得其当而报于汉。事已无可奈何，其所摧败，功亦足以暴于天下矣。仆怀欲陈之，而未有路，适会召问，即以此指，推言陵之功，欲以广主上之意，塞睚眦之辞。未能尽明，明主不晓，以为仆沮贰师，而为李陵游说，遂下于理。拳拳之忠，终不能自列。因为诬上，卒从吏议。家贫，货赂不足以自赎，交游莫救，左右亲近不为一言。身非木石，独与法吏为伍，深幽囹圄之中，谁可告愬者！此真少卿所亲见，仆行事岂不然乎？李陵既生降，隤其家声，而仆又佴之蚕室，重为天下观笑。悲夫！悲夫！事未易一二为俗人言也。
仆之先非有剖符丹书之功，文史星历，近乎卜祝之间，固主上所戏弄，倡优所畜，流俗之所轻也。假令仆伏法受诛，若九牛亡一毛，与蝼蚁何以异？而世又不与能死节者比，特以为智穷罪极，不能自免，卒就死耳。何也？素所自树立使然也。人固有一死，或重于泰山，或轻于鸿毛，用之所趋异也。太上不辱先，其次不辱身，其次不辱理色，其次不辱辞令，其次诎体受辱，其次易服受辱，其次关木索、被箠楚受辱，其次剔毛发、婴金铁受辱，其次毁肌肤、断肢体受辱，最下腐刑极矣！传曰“刑不上大夫。”此言士节不可不勉厉也。猛虎在深山，百兽震恐，及在槛阱之中，摇尾而求食，积威约之渐也。故士有画地为牢，势不可入；削木为吏，议不可对，定计于鲜也。今交手足，受木索，暴肌肤，受榜箠，幽于圜墙之中。当此之时，见狱吏则头抢地，视徒隶则心惕息。何者？积威约之势也。及以至是，言不辱者，所谓强颜耳，曷足贵乎！且西伯，伯也，拘于羑里；李斯，相也，具于五刑；淮阴，王也，受械于陈；彭越、张敖，南面称孤，系狱抵罪；绛侯诛诸吕，权倾五伯，囚于请室；魏其，大将也，衣赭衣，关三木；季布为朱家钳奴；灌夫受辱于居室。此人皆身至王侯将相，声闻邻国，及罪至罔加，不能引决自裁，在尘埃之中。古今一体，安在其不辱也？由此言之，勇怯，势也；强弱，形也。审矣，何足怪乎？夫人不能早自裁绳墨之外，以稍陵迟，至于鞭箠之间，乃欲引节，斯不亦远乎！古人所以重施刑于大夫者，殆为此也。
夫人情莫不贪生恶死，念父母，顾妻子，至激于义理者不然，乃有所不得已也。今仆不幸，早失父母，无兄弟之亲，独身孤立，少卿视仆于妻子何如哉？且勇者不必死节，怯夫慕义，何处不勉焉！仆虽怯懦，欲苟活，亦颇识去就之分矣，何至自沉溺缧绁之辱哉！且夫臧获婢妾，犹能引决，况仆之不得已乎？所以隐忍苟活，幽于粪土之中而不辞者，恨私心有所不尽，鄙陋没世，而文采不表于后也。
古者富贵而名摩灭，不可胜记，唯倜傥非常之人称焉。盖文王拘而演《周易》；仲尼厄而作《春秋》；屈原放逐，乃赋《离骚》；左丘失明，厥有《国语》；孙子膑脚，《兵法》修列；不韦迁蜀，世传《吕览》；韩非囚秦，《说难》《孤愤》；《诗》三百篇，大底圣贤发愤之所为作也。此人皆意有所郁结，不得通其道，故述往事、思来者。乃如左丘无目，孙子断足，终不可用，退而论书策，以舒其愤，思垂空文以自见。
仆窃不逊，近自托于无能之辞，网罗天下放失旧闻，略考其行事，综其终始，稽其成败兴坏之纪，上计轩辕，下至于兹，为十表，本纪十二，书八章，世家三十，列传七十，凡百三十篇。亦欲以究天人之际，通古今之变，成一家之言。草创未就，会遭此祸，惜其不成，是以就极刑而无愠色。仆诚以著此书，藏之名山，传之其人，通邑大都，则仆偿前辱之责，虽万被戮，岂有悔哉！然此可为智者道，难为俗人言也！
且负下未易居，下流多谤议。仆以口语遇遭此祸，重为乡党所笑，以污辱先人，亦何面目复上父母之丘墓乎？虽累百世，垢弥甚耳！是以肠一日而九回，居则忽忽若有所亡，出则不知其所往。每念斯耻，汗未尝不发背沾衣也！身直为闺阁之臣，宁得自引深藏于岩穴邪？故且从俗浮沉，与时俯仰，以通其狂惑。今少卿乃教以推贤进士，无乃与仆私心剌谬乎？今虽欲自雕琢，曼辞以自饰，无益，于俗不信，适足取辱耳。要之，死日然后是非乃定。书不能悉意，故略陈固陋。谨再拜。

tài shǐ gōng niú mǎ zǒu sī mǎ qiān ，zài bài yán 。

shǎo qīng zú xià ：nǎng zhě rǔ cì shū ，jiāo yǐ shèn yú jiē wù ，tuī xián jìn shì wéi wù ，yì qì qín qín kěn kěn 。ruò wàng pú bú xiàng shī ，ér yòng liú sú rén zhī yán ，pú fēi gǎn rú cǐ yě 。pú suī bà nú ，yì cháng cè wén zhǎng zhě zhī yí fēng yǐ 。gù zì yǐ wéi shēn cán chù huì ，dòng ér jiàn yóu ，yù yì fǎn sǔn ，shì yǐ dú yù yì ér wú shuí yǔ 。yàn yuē ：“shuí wéi wéi zhī ？shú lìng tīng zhī ？”gài zhōng zǐ qī sǐ ，bó yá zhōng shēn bú fù gǔ qín 。hé zé ？shì wéi zhī jǐ zhě yòng ，nǚ wéi shuō jǐ zhě róng 。ruò pú dà zhì yǐ kuī quē yǐ ，suī cái huái suí hé ，háng ruò yóu yí ，zhōng bú kě yǐ wéi róng ，shì zú yǐ fā xiào ér zì diǎn ěr 。
shū cí yí dá ，huì dōng cóng shàng lái ，yòu pò jiàn shì ，xiàng jiàn rì qiǎn ，zú zú wú xū yú zhī jiān ，dé jié zhǐ yì 。jīn shǎo qīng bào bú cè zhī zuì ，shè xún yuè ，pò jì dōng ，pú yòu báo cóng shàng yōng ，kǒng zú rán bú kě wéi huì ，shì pú zhōng yǐ bú dé shū fèn mèn yǐ xiǎo zuǒ yòu ，zé zhǎng shì zhě hún pò sī hèn wú qióng 。qǐng luè chén gù lòu 。què rán jiǔ bú bào ，xìng wù wéi guò 。
pú wén zhī ：xiū shēn zhě ，zhì zhī fú yě ；ài shī zhě ，rén zhī duān yě ；qǔ yǔ zhě ，yì zhī biǎo yě ；chǐ rǔ zhě ，yǒng zhī jué yě ；lì míng zhě ，háng zhī jí yě 。shì yǒu cǐ wǔ zhě ，rán hòu kě yǐ tuō yú shì ，liè yú jun1 zǐ zhī lín yǐ 。gù huò mò cǎn yú yù lì ，bēi mò tòng yú shāng xīn ，háng mò chǒu yú rǔ xiān ，gòu mò dà yú gōng xíng 。xíng yú zhī rén ，wú suǒ bǐ shù ，fēi yī shì yě ，suǒ cóng lái yuǎn yǐ 。xī wèi líng gōng yǔ yōng qú tóng zǎi ，kǒng zǐ shì chén ；shāng yāng yīn jǐng jiān jiàn ，zhào liáng hán xīn ；tóng zǐ cān chéng ，yuán sī biàn sè ：zì gǔ ér chǐ zhī ！fū yǐ zhōng cái zhī rén ，shì yǒu guān yú huàn shù ，mò bú shāng qì ，ér kuàng yú kāng kǎi zhī shì hū ！rú jīn cháo tíng suī fá rén ，nài hé lìng dāo jù zhī yú ，jiàn tiān xià zhī háo jun4 zāi ！pú lài xiān rén xù yè ，dé dài zuì niǎn gū xià ，èr shí yú nián yǐ 。suǒ yǐ zì wéi ：shàng zhī ，bú néng nà zhōng xiào xìn ，yǒu qí cè cái lì zhī yù ，zì jié míng zhǔ ；cì zhī ，yòu bú néng shí yí bǔ què ，zhāo xián jìn néng ，xiǎn yán xué zhī shì ；wài zhī ，bú néng bèi háng wǔ ，gōng chéng yě zhàn ，yǒu zhǎn jiāng qiān qí zhī gōng ；xià zhī ，bú néng jī rì lèi láo ，qǔ zūn guān hòu lù ，yǐ wéi zōng zú jiāo yóu guāng chǒng 。sì zhě wú yī suí ，gǒu hé qǔ róng ，wú suǒ duǎn zhǎng zhī xiào ，kě jiàn yú cǐ yǐ 。xiāng zhě ，pú yì cháng cè xià dà fū zhī liè ，péi wài tíng mò yì 。bú yǐ cǐ shí yǐn wéi gāng ，jìn sī lǜ ，jīn yǐ kuī xíng wéi sǎo chú zhī lì ，zài tà róng zhī zhōng ，nǎi yù yǎng shǒu shēn méi ，lùn liè shì fēi ，bú yì qīng cháo tíng 、xiū dāng shì zhī shì xié ？jiē hū ！jiē hū ！rú pú shàng hé yán zāi ！shàng hé yán zāi ！
qiě shì běn mò wèi yì míng yě 。pú shǎo fù bú jī zhī cái ，zhǎng wú xiāng qǔ zhī yù ，zhǔ shàng xìng yǐ xiān rén zhī gù ，shǐ dé fèng báo jì ，chū rù zhōu wèi zhī zhōng 。pú yǐ wéi dài pén hé yǐ wàng tiān ，gù jué bīn kè zhī zhī ，wàng shì jiā zhī yè ，rì yè sī jié qí bú xiāo zhī cái lì ，wù yī xīn yíng zhí ，yǐ qiú qīn mèi yú zhǔ shàng 。ér shì nǎi yǒu dà miù bú rán zhě ！
fū pú yǔ lǐ líng jù jū mén xià ，sù fēi néng xiàng shàn yě 。qù shě yì lù ，wèi cháng xián bēi jiǔ ，jiē yīn qín zhī yú huān 。rán pú guān qí wéi rén ，zì shǒu qí shì ，shì qīn xiào ，yǔ shì xìn ，lín cái lián ，qǔ yǔ yì ，fèn bié yǒu ràng ，gōng jiǎn xià rén ，cháng sī fèn bú gù shēn ，yǐ xùn guó jiā zhī jí 。qí sù suǒ xù jī yě ，pú yǐ wéi yǒu guó shì zhī fēng 。fū rén chén chū wàn sǐ bú gù yī shēng zhī jì ，fù gōng jiā zhī nán ，sī yǐ qí yǐ 。jīn jǔ shì yī bú dāng ，ér quán qū bǎo qī zǐ zhī chén suí ér méi niè qí duǎn ，pú chéng sī xīn tòng zhī 。qiě lǐ líng tí bù zú bú mǎn wǔ qiān ，shēn jiàn róng mǎ zhī dì ，zú lì wáng tíng ，chuí ěr hǔ kǒu ，héng tiāo qiáng hú ，yǎng yì wàn zhī shī ，yǔ dān yú lián zhàn shí yǒu yú rì ，suǒ shā guò dāng 。lǔ jiù sǐ fú shāng bú gěi ，zhān qiú zhī jun1 zhǎng xián zhèn bù ，nǎi xī zhēng qí zuǒ 、yòu xián wáng ，jǔ yǐn gōng zhī mín ，yī guó gòng gōng ér wéi zhī 。zhuǎn dòu qiān lǐ ，shǐ jìn dào qióng ，jiù bīng bú zhì ，shì zú sǐ shāng rú jī 。rán líng yī hū láo jun1 ，shì wú bú qǐ ，gōng zì liú tì ，mèi zì yǐn qì ，gèng zhāng kōng juàn ，mào bái rèn ，běi shǒu zhēng sǐ dí zhě 。líng wèi méi shí ，shǐ yǒu lái bào ，hàn gōng qīng wáng hóu jiē fèng shāng shàng shòu 。hòu shù rì ，líng bài shū wén ，zhǔ shàng wéi zhī shí bú gān wèi ，tīng cháo bú yí 。dà chén yōu jù ，bú zhī suǒ chū 。pú qiè bú zì liào qí bēi jiàn ，jiàn zhǔ shàng cǎn qī dá dào ，chéng yù xiào qí kuǎn kuǎn zhī yú ，yǐ wéi lǐ líng sù yǔ shì dà fū jué gān fèn shǎo ，néng dé rén zhī sǐ lì ，suī gǔ zhī míng jiāng ，bú néng guò yě 。shēn suī xiàn bài ，bǐ guān qí yì ，qiě yù dé qí dāng ér bào yú hàn 。shì yǐ wú kě nài hé ，qí suǒ cuī bài ，gōng yì zú yǐ bào yú tiān xià yǐ 。pú huái yù chén zhī ，ér wèi yǒu lù ，shì huì zhào wèn ，jí yǐ cǐ zhǐ ，tuī yán líng zhī gōng ，yù yǐ guǎng zhǔ shàng zhī yì ，sāi yá zì zhī cí 。wèi néng jìn míng ，míng zhǔ bú xiǎo ，yǐ wéi pú jǔ èr shī ，ér wéi lǐ líng yóu shuō ，suí xià yú lǐ 。quán quán zhī zhōng ，zhōng bú néng zì liè 。yīn wéi wū shàng ，zú cóng lì yì 。jiā pín ，huò lù bú zú yǐ zì shú ，jiāo yóu mò jiù ，zuǒ yòu qīn jìn bú wéi yī yán 。shēn fēi mù shí ，dú yǔ fǎ lì wéi wǔ ，shēn yōu líng yǔ zhī zhōng ，shuí kě gào sè zhě ！cǐ zhēn shǎo qīng suǒ qīn jiàn ，pú háng shì qǐ bú rán hū ？lǐ líng jì shēng jiàng ，tuí qí jiā shēng ，ér pú yòu èr zhī cán shì ，zhòng wéi tiān xià guān xiào 。bēi fū ！bēi fū ！shì wèi yì yī èr wéi sú rén yán yě 。
pú zhī xiān fēi yǒu pōu fú dān shū zhī gōng ，wén shǐ xīng lì ，jìn hū bo zhù zhī jiān ，gù zhǔ shàng suǒ xì nòng ，chàng yōu suǒ chù ，liú sú zhī suǒ qīng yě 。jiǎ lìng pú fú fǎ shòu zhū ，ruò jiǔ niú wáng yī máo ，yǔ lóu yǐ hé yǐ yì ？ér shì yòu bú yǔ néng sǐ jiē zhě bǐ ，tè yǐ wéi zhì qióng zuì jí ，bú néng zì miǎn ，zú jiù sǐ ěr 。hé yě ？sù suǒ zì shù lì shǐ rán yě 。rén gù yǒu yī sǐ ，huò zhòng yú tài shān ，huò qīng yú hóng máo ，yòng zhī suǒ qū yì yě 。tài shàng bú rǔ xiān ，qí cì bú rǔ shēn ，qí cì bú rǔ lǐ sè ，qí cì bú rǔ cí lìng ，qí cì qū tǐ shòu rǔ ，qí cì yì fú shòu rǔ ，qí cì guān mù suǒ 、bèi chuí chǔ shòu rǔ ，qí cì tī máo fā 、yīng jīn tiě shòu rǔ ，qí cì huǐ jī fū 、duàn zhī tǐ shòu rǔ ，zuì xià fǔ xíng jí yǐ ！chuán yuē “xíng bú shàng dà fū 。”cǐ yán shì jiē bú kě bú miǎn lì yě 。měng hǔ zài shēn shān ，bǎi shòu zhèn kǒng ，jí zài kǎn jǐng zhī zhōng ，yáo wěi ér qiú shí ，jī wēi yuē zhī jiàn yě 。gù shì yǒu huà dì wéi láo ，shì bú kě rù ；xuē mù wéi lì ，yì bú kě duì ，dìng jì yú xiān yě 。jīn jiāo shǒu zú ，shòu mù suǒ ，bào jī fū ，shòu bǎng chuí ，yōu yú huán qiáng zhī zhōng 。dāng cǐ zhī shí ，jiàn yù lì zé tóu qiǎng dì ，shì tú lì zé xīn tì xī 。hé zhě ？jī wēi yuē zhī shì yě 。jí yǐ zhì shì ，yán bú rǔ zhě ，suǒ wèi qiáng yán ěr ，hé zú guì hū ！qiě xī bó ，bó yě ，jū yú yǒu lǐ ；lǐ sī ，xiàng yě ，jù yú wǔ xíng ；huái yīn ，wáng yě ，shòu xiè yú chén ；péng yuè 、zhāng áo ，nán miàn chēng gū ，xì yù dǐ zuì ；jiàng hóu zhū zhū lǚ ，quán qīng wǔ bó ，qiú yú qǐng shì ；wèi qí ，dà jiāng yě ，yī zhě yī ，guān sān mù ；jì bù wéi zhū jiā qián nú ；guàn fū shòu rǔ yú jū shì 。cǐ rén jiē shēn zhì wáng hóu jiāng xiàng ，shēng wén lín guó ，jí zuì zhì wǎng jiā ，bú néng yǐn jué zì cái ，zài chén āi zhī zhōng 。gǔ jīn yī tǐ ，ān zài qí bú rǔ yě ？yóu cǐ yán zhī ，yǒng qiè ，shì yě ；qiáng ruò ，xíng yě 。shěn yǐ ，hé zú guài hū ？fū rén bú néng zǎo zì cái shéng mò zhī wài ，yǐ shāo líng chí ，zhì yú biān chuí zhī jiān ，nǎi yù yǐn jiē ，sī bú yì yuǎn hū ！gǔ rén suǒ yǐ zhòng shī xíng yú dà fū zhě ，dài wéi cǐ yě 。
fū rén qíng mò bú tān shēng è sǐ ，niàn fù mǔ ，gù qī zǐ ，zhì jī yú yì lǐ zhě bú rán ，nǎi yǒu suǒ bú dé yǐ yě 。jīn pú bú xìng ，zǎo shī fù mǔ ，wú xiōng dì zhī qīn ，dú shēn gū lì ，shǎo qīng shì pú yú qī zǐ hé rú zāi ？qiě yǒng zhě bú bì sǐ jiē ，qiè fū mù yì ，hé chù bú miǎn yān ！pú suī qiè nuò ，yù gǒu huó ，yì pō shí qù jiù zhī fèn yǐ ，hé zhì zì chén nì léi xiè zhī rǔ zāi ！qiě fū zāng huò bì qiè ，yóu néng yǐn jué ，kuàng pú zhī bú dé yǐ hū ？suǒ yǐ yǐn rěn gǒu huó ，yōu yú fèn tǔ zhī zhōng ér bú cí zhě ，hèn sī xīn yǒu suǒ bú jìn ，bǐ lòu méi shì ，ér wén cǎi bú biǎo yú hòu yě 。
gǔ zhě fù guì ér míng mó miè ，bú kě shèng jì ，wéi tì tǎng fēi cháng zhī rén chēng yān 。gài wén wáng jū ér yǎn 《zhōu yì 》；zhòng ní è ér zuò 《chūn qiū 》；qū yuán fàng zhú ，nǎi fù 《lí sāo 》；zuǒ qiū shī míng ，jué yǒu 《guó yǔ 》；sūn zǐ bìn jiǎo ，《bīng fǎ 》xiū liè ；bú wéi qiān shǔ ，shì chuán 《lǚ lǎn 》；hán fēi qiú qín ，《shuō nán 》《gū fèn 》；《shī 》sān bǎi piān ，dà dǐ shèng xián fā fèn zhī suǒ wéi zuò yě 。cǐ rén jiē yì yǒu suǒ yù jié ，bú dé tōng qí dào ，gù shù wǎng shì 、sī lái zhě 。nǎi rú zuǒ qiū wú mù ，sūn zǐ duàn zú ，zhōng bú kě yòng ，tuì ér lùn shū cè ，yǐ shū qí fèn ，sī chuí kōng wén yǐ zì jiàn 。
pú qiè bú xùn ，jìn zì tuō yú wú néng zhī cí ，wǎng luó tiān xià fàng shī jiù wén ，luè kǎo qí háng shì ，zōng qí zhōng shǐ ，jī qí chéng bài xìng huài zhī jì ，shàng jì xuān yuán ，xià zhì yú zī ，wéi shí biǎo ，běn jì shí èr ，shū bā zhāng ，shì jiā sān shí ，liè chuán qī shí ，fán bǎi sān shí piān 。yì yù yǐ jiū tiān rén zhī jì ，tōng gǔ jīn zhī biàn ，chéng yī jiā zhī yán 。cǎo chuàng wèi jiù ，huì zāo cǐ huò ，xī qí bú chéng ，shì yǐ jiù jí xíng ér wú yùn sè 。pú chéng yǐ zhe cǐ shū ，cáng zhī míng shān ，chuán zhī qí rén ，tōng yì dà dōu ，zé pú cháng qián rǔ zhī zé ，suī wàn bèi lù ，qǐ yǒu huǐ zāi ！rán cǐ kě wéi zhì zhě dào ，nán wéi sú rén yán yě ！
qiě fù xià wèi yì jū ，xià liú duō bàng yì 。pú yǐ kǒu yǔ yù zāo cǐ huò ，zhòng wéi xiāng dǎng suǒ xiào ，yǐ wū rǔ xiān rén ，yì hé miàn mù fù shàng fù mǔ zhī qiū mù hū ？suī lèi bǎi shì ，gòu mí shèn ěr ！shì yǐ cháng yī rì ér jiǔ huí ，jū zé hū hū ruò yǒu suǒ wáng ，chū zé bú zhī qí suǒ wǎng 。měi niàn sī chǐ ，hàn wèi cháng bú fā bèi zhān yī yě ！shēn zhí wéi guī gé zhī chén ，níng dé zì yǐn shēn cáng yú yán xué xié ？gù qiě cóng sú fú chén ，yǔ shí fǔ yǎng ，yǐ tōng qí kuáng huò 。jīn shǎo qīng nǎi jiāo yǐ tuī xián jìn shì ，wú nǎi yǔ pú sī xīn là miù hū ？jīn suī yù zì diāo zhuó ，màn cí yǐ zì shì ，wú yì ，yú sú bú xìn ，shì zú qǔ rǔ ěr 。yào zhī ，sǐ rì rán hòu shì fēi nǎi dìng 。shū bú néng xī yì ，gù luè chén gù lòu 。jǐn zài bài 。

晋太元中，武陵人捕鱼为业。缘溪行，忘路之远近。忽逢桃花林，夹岸数百步，中无杂树，芳草鲜美，落英缤纷，渔人甚异之。复前行，欲穷其林。 　　林尽水源，便得一山，山有小口，仿佛若有光。便舍船，从口入。初极狭，才通人。复行数十步，豁然开朗。土地平旷，屋舍俨然，有良田美池桑竹之属。阡陌交通，鸡犬相闻。其中往来种作，男女衣着，悉如外人。黄发垂髫，并怡然自乐。 　　见渔人，乃大惊，问所从来。具答之。便要还家，设酒杀鸡作食。村中闻有此人，咸来问讯。自云先世避秦时乱，率妻子邑人来此绝境，不复出焉，遂与外人间隔。问今是何世，乃不知有汉，无论魏晋。此人一一为具言所闻，皆叹惋。余人各复延至其家，皆出酒食。停数日，辞去。此中人语云：“不足为外人道也。”(间隔 一作：隔绝) 　　既出，得其船，便扶向路，处处志之。及郡下，诣太守，说如此。太守即遣人随其往，寻向所志，遂迷，不复得路。 　　南阳刘子骥，高尚士也，闻之，欣然规往。未果，寻病终，后遂无问津者。

jìn tài yuán zhōng ，wǔ líng rén bǔ yú wéi yè 。yuán xī háng ，wàng lù zhī yuǎn jìn 。hū féng táo huā lín ，jiá àn shù bǎi bù ，zhōng wú zá shù ，fāng cǎo xiān měi ，luò yīng bīn fēn ，yú rén shèn yì zhī 。fù qián háng ，yù qióng qí lín 。 　　lín jìn shuǐ yuán ，biàn dé yī shān ，shān yǒu xiǎo kǒu ，fǎng fó ruò yǒu guāng 。biàn shě chuán ，cóng kǒu rù 。chū jí xiá ，cái tōng rén 。fù háng shù shí bù ，huō rán kāi lǎng 。tǔ dì píng kuàng ，wū shě yǎn rán ，yǒu liáng tián měi chí sāng zhú zhī shǔ 。qiān mò jiāo tōng ，jī quǎn xiàng wén 。qí zhōng wǎng lái zhǒng zuò ，nán nǚ yī zhe ，xī rú wài rén 。huáng fā chuí tiáo ，bìng yí rán zì lè 。 　　jiàn yú rén ，nǎi dà jīng ，wèn suǒ cóng lái 。jù dá zhī 。biàn yào hái jiā ，shè jiǔ shā jī zuò shí 。cūn zhōng wén yǒu cǐ rén ，xián lái wèn xùn 。zì yún xiān shì bì qín shí luàn ，lǜ qī zǐ yì rén lái cǐ jué jìng ，bú fù chū yān ，suí yǔ wài rén jiān gé 。wèn jīn shì hé shì ，nǎi bú zhī yǒu hàn ，wú lùn wèi jìn 。cǐ rén yī yī wéi jù yán suǒ wén ，jiē tàn wǎn 。yú rén gè fù yán zhì qí jiā ，jiē chū jiǔ shí 。tíng shù rì ，cí qù 。cǐ zhōng rén yǔ yún ：“bú zú wéi wài rén dào yě 。”(jiān gé yī zuò ：gé jué ) 　　jì chū ，dé qí chuán ，biàn fú xiàng lù ，chù chù zhì zhī 。jí jun4 xià ，yì tài shǒu ，shuō rú cǐ 。tài shǒu jí qiǎn rén suí qí wǎng ，xún xiàng suǒ zhì ，suí mí ，bú fù dé lù 。 　　nán yáng liú zǐ jì ，gāo shàng shì yě ，wén zhī ，xīn rán guī wǎng 。wèi guǒ ，xún bìng zhōng ，hòu suí wú wèn jīn zhě 。